VIER EEUWEN PROPERE ZAKEN

Voor de jezuïeten is 2006 een feestjaar. Ignatius van Loyola, de stichter van de Sociëteit van Jezus, werd geboren in 1506 en stierf vijftig jaar later. De jezuïeten drukten hun stempel op de wetenschappen, het onderwijs, de kunst, op Vlaanderen: Rubens en 154 jaar zakenopleiding in Antwerpen zijn ondenkbaar zonder het leger van de zwarte paus.

Op donderdag 26 oktober kunt u in Antwerpen een lezing beluisteren in de reeks Markante jezuïeten uit de Lage Landen. De econoom en filosoof Leonardus Lessius (1554-1623), geboren als Lenaert Leys in Brecht, en zijn ideeën over Handel en ethiek worden ontleed. De Lessius Hogeschool in Antwerpen is gedoopt naar de invloedrijke en originele Kempense jezuïet.

Zelf ben ik een welp van de jezuïeten. Men hoefde niet te wachten op staatssecretaris voor Duurzaam Ondernemen Els Van Weert (Spirit) of minister Bruno Tuybens (Spa), ex- ethisch bankier van KBC, of op de goedmenende en meermaals kleffe praat over sociaal ondernemerschap, om in onze gewesten daarover belangwekkende ideeën te horen. Lessius klopt Van Weert en Tuybens met vier eeuwen. Wat vandaag modieus is, heeft oude geloofsbrieven, geloofsbrieven die ontstonden in de eerste jaren van het kapitalisme.

Jezuïetenspiritualiteit in Antwerpen. Leonardus Lessius koos de zijde van de Vlaamse zakenkringen tegen het interventionisme van de Spanjaarden. Hij bepleitte de vrijmaking van de nationale en de internationale markten en dus een omkeer van de heersende handelspolitiek. De marktwerking, schreef Lessius, was een betere gids in financiële en economische zaken dan de vorst. Een vlottende wisselkoers was daarvan de consequentie. Zijn De Justitia et Jure wordt tot vandaag bestudeerd en Lessius putte uit zijn ervaring. Bankiers, wisselhandelaars en kooplui zochten zijn gezelschap op. Jezuïeten lopen niet weg van de wereld naar een schemerige kloostercel. Na de franciscanen zijn zij de grootste katholieke religieuze gemeenschap.

De knapste Vlaamse wetenschapper van de twee voorbije generaties, wijlen dr. Paul Janssen, had een zwager-jezuïet, Herwig Arts (die zopas zijn zeventiende boek publiceerde, Wat is een geslaagd leven?). Beiden discussieerden oeverloos over wetenschap als rede en geloof als hart. Janssen was lid van de Pauselijke Academie voor Wetenschappen en stierf in Rome op een bijeenkomst van dat genootschap.

Waarom de lezingenreeks Markante jezuïeten uit de Lage Landen nu? Voor de jezuïeten en hun honderdduizenden scholieren wereldwijd is 2006 een feestjaar. Ignatius van Loyola, de stichter van de Sociëteit van Jezus, werd geboren in 1506 en stierf vijftig jaar later. De jezuïeten drukten hun stempel op de wetenschappen, het onderwijs, de kunst, op Vlaanderen door hun zeven colleges en hun handelsuniversiteit in Antwerpen. Deze excellente hogeschool, gesticht in 1852, werd geïntegreerd in de Universiteit Antwerpen. Het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen (UCSIA) zet de traditie van de jezuïetenspiritualiteit voort in Antwerpen met boeken, debatten en filantropie. Pieter-Paul Rubens verhief mee de Carolus Borromeuskerk tot een wereldmonument. Onze kerk, mogen de jezuïeten zeggen tot vandaag, hun eerste sinjorenklooster was een buur.

Vier eeuwen van zakenethiek. De spiritualiteit van de jezuïeten is optimistisch. Ignatius van Loyola keek positief naar de mens, de wereld en de vrije wil als gave van God. De jezuïeten verdedigden dat optimisme tegen de jansenisten – de volgelingen van bisschop Jansenius van Ieper – die de zonde, de behaagzucht, het kwaad en de persoonlijke vrijheid bestreden. Kleine delen van West-Vlaanderen hebben restanten van dat strenge, calvinistische katholicisme. Vierhonderd jaar later heeft de theologentwist een tegenhanger in de schizofrene strijd tussen de zachte en de harde islamisten. De jezuïeten moesten boeten voor hun moderne interpretatie van het geloof en Clemens XIV hief de orde van de contestanten op in 1773.

De jezuïeten weigerden van bij hun stichting om gevangen te zijn tussen hun kloostermuren. Zij waren globalisten van in de eerste uren. India, Latijns-Amerika en Canada kenden hun vroege evangeliserende en explorerende jezuïeten. Voor protestanten en volgelingen van de Verlichting waren en zijn de jezuïeten intriganten en zelfingenomen poseurs. Zij verbasterden de inheemse volkeren met hun paapse kletspraat. Door hun zwerftochten door de rimboes van alle continenten waren zij de lexicografen van talen als het Guarani in Paraguay en het Tamil op Sri Lanka. In de jaren zestig van de twintigste eeuw werd de Sociëteit van Jezus een fort van de bevrijdingstheologie. De volgelingen van Ignatius – vierduizend jezuïeten zijn vandaag jonger dan dertig jaar – overspannen vier eeuwen van zakenethiek. Lessius begon en de Nederlander Paul de Blot SJ publiceerde zopas De brug naar businessspiritualiteit.

De auteur is directeur van Trends. Reacties: frans.crols@trends.be

Frans Crols