Verzeker uw kustappartement tegen windmolens

Een huiswaardeverzekering betaalt u het verschil als uw huis om welke reden dan ook in waarde daalt. Het is slechts één van de spectaculaire nieuwe verzekeringsproducten en financiële diensten die de Amerikaanse econoom Robert Shiller voorstelt.

Robert Shiller, The New Financial Order – Risk in the 21st Century, Princeton University Press, 2003, 400 blz.

U hebt een luxueuze flat in het mondaine Knokke- Zoute. Uw euromiljoenen zijn er veilig belegd, want de waarde wordt zelfs niet aangetast door een uit de kluiten gewassen economische dip. Tot een groene minister het zeelandschap gruwelijk verminkt met een bos armtierige windmolens. Prompt krijgt schoon milieu een navrante betekenis en glippen uw miljoenen als fijn zand door uw vingers. Had u maar een huiswaardeverzekering moeten nemen. Dan betaalde de verzekering de waardevermindering als gevolg van het bezoedelde zeezicht.

Duik niet te gauw in de Gouden Gids op zoek naar dergelijke verzekeringspolissen. Voorlopig zijn ze toekomstmuziek, al hoeft dat niet lang te duren. Het hoe, waar en waarom legt de Amerikaanse hoogleraar Financiële Economie Robert Shiller ( Yale University) uit in zijn pas verschenen boek The New Financial Order. Naast de huiswaardeverzekering stelt hij er nog een zestal ideeën voor die het aanschijn van de financiële wereld en de verzekeringsmarkt grondig kunnen veranderen. In een exclusief gesprek licht de gedoodverfde Nobelprijslaureaat zijn ideeën én de haalbaarheid ervan toe. Wuif Shillers invallen niet te gauw weg: in zijn vorige boek, Irrational Exuberance, waarschuwde hij dat de aandelenkoersen tijdens de dotcomhoogdagen even onrealistische als onhoudbare waarden bereikt hadden. Het boek lag nauwelijks in de winkel en de aandelenkoersen tuimelden de afgrond in.

Shiller is één van de weinige economen die technische en wiskundige acrobatie schijnbaar moeiteloos combineren met vlot leesbare en concrete uiteenzettingen. Hij richt zich zowel tot verstokte academici en topbankiers als tot geïnteresseerde politici en de man in de straat. In The New Financial Order stelt hij een aantal nieuwe financiële producten voor die een veel betere risicobeheersing voor iedereen mogelijk maken. Dát klinkt pas als muziek in de oren in tijden waarop de risico’s niet in te tomen lijken.

TRENDS. Zowat de helft van de ideeën in uw nieuwe boek horen thuis in de privé-markt met op kop de inkomensverzekering. Een verzekering die toestaat om onbekommerd werkloos te zijn?

ROBERT SHILLER (YALE UNIVERSITY). “De inkomensverzekering kunnen we best begrijpen in contrast met levens- en invaliditeitsverzekeringen, die een indekking bieden tegen één specifiek risico, dat van overlijden of blijvende invaliditeit. Moderne financiële technieken laten toe om zich ook tegen andere risico’s voor uw inkomen op langere termijn in te dekken, zelfs tegen structurele wijzigingen op de arbeidsmarkt.”

Mogen we een volgende nieuw concept, de huiswaardeverzekering, beschouwen als een verbetering van de klassieke brandverzekering?

SHILLER. “De huidige verzekeringsformules geven een dekking tegen brand- en stormschade. De huiswaardeverzekering biedt een veel algemenere indekking tegen de schommelingen van de economische waarde van een vastgoedpatrimonium, van welke aard de oorzaak van die fluctuaties ook is. Verandert er iets in de buurt, waardoor het vastgoed er drastisch in waarde daalt? Dan moet u een beroep kunnen doen op de huiswaardeverzekering.”

Naast de zeer herkenbare producten die rechtstreeks betrekking hebben op de eigen bankrekening en het eigen huis, stelt u ook de ontwikkeling van macromarkten voor. Kunnen we dan beleggen in de economie van een regio of een land in plaats van een bedrijf?

SHILLER. “Macromarkten zijn markten waar producten ontwikkeld worden die gerelateerd zijn aan, bijvoorbeeld, de evolutie van nationale inkomens. Het is perfect mogelijk om beleggingsinstrumenten te creëren die vastgeklonken zijn aan de evolutie van de Amerikaanse of Europese economie, of van bepaalde inkomensgroepen binnen die economische entiteiten. Men kan vandaag investeren in Amerikaanse aandelen, obligaties, schatkistpapier en dergelijke, maar niet in de Amerikaanse economie op zich. Mocht dat wel kunnen, zou dat een veel betere risicospreiding toelaten. In 1994 organiseerde Citibank een lening van 1,9 miljard dollar voor Bulgarije, waarbij de rentelast afhing van de prestaties van de Bulgaarse economie. De Bulgaarse economie presteerde niet bijster goed, zodat er relatief weinig intrest moest worden betaald. Zo konden de Bulgaren een stukje van hun economische tegenslag afwentelen op internationaal gediversifieerde investeerders, die dat effect nauwelijks voelden.”

Uw volgende concept, de creatie van inkomensgebonden leningen, is ook gerelateerd aan de algemene inkomensevolutie?

SHILLER. “Dat idee sluit aan bij het Bulgaarse voorbeeld. In plaats van strakke terugbetalingsschema’s te hanteren, kunnen leningen toegespitst worden op de evolutie van de terugbetalingscapaciteit van de ontleners en/of van de inkomensevolutie in het algemeen.”

U stelt zelfs een ongelijkheidsverzekering voor.

SHILLER. “De idee van de ongelijkheidsverzekering is ontstaan uit de vaststelling dat, zeker in de Verenigde Staten, het voor het maatschappelijke welzijn beter is dat de huidige inkomensongelijkheid niet verder toeneemt. De filosofie van indekking tegen een verdere toename van de inkomensongelijkheid vereist wel een grondige herziening van de wijze waarop een fiscaal regime beheerd wordt. Nu gaat het steeds weer om eerder arbitraire ingrepen in de aanslagvoeten en in de aftrekposten. De ongelijkheidsverzekering neemt, zodra de standaard van ongelijkheid is vastgelegd, een arbitraire weg. Kortom, het systeem maakt komaf met de politieke manipulatie van het belastingsysteem om electorale doeleinden op korte termijn te dienen.”

In de sociale zekerheid in het algemeen en de pensioenen in het bijzonder pleit u voor meer eerlijkheid tussen de generaties. Mogen we uw ideeën ter zake beschouwen als een financiële kuur om de veroudering van de bevolking te kunnen blijven torsen?

SHILLER. “Wereldwijd waren in 1990 een half miljard mensen ouder dan zestig jaar. Tegen 2030 zijn er 1,4 miljard zestigplussers. Zeker in de geïndustrialiseerde wereld functioneert vandaag een systeem dat nogal eenzijdig de risico’s van deze situatie bij de jongere generaties legt. De oudere generaties genieten vandaag in de meeste systemen de facto van een inkomensgarantie, die los staat van zowel de fractie van de bevolking die niet meer werkt, als van de verhouding van het inkomen van de werkende bevolking ten opzichte van het inkomen dat gepensioneerden genoten toen ze nog werkten. Dat systeem kan men onmogelijk handhaven.

“Een tweeledig systeem zou in de plaats moeten komen. Ten eerste: afhoudingen moeten gerelateerd worden aan het percentage gepensioneerden. In de VS is vandaag 11 % van de bevolking met pensioen. Bijgevolg zou 11 % van het inkomen van de werkenden naar de verdeling tussen de generaties moeten gaan. Niets méér. Demografische gegevens treden dus in de plaats van politieke willekeur. Ten tweede: bij de beschikbare pot zoals hierboven beschreven, ontvangen de gepensioneerden uitkeringen in functie van hun eigen bijdragen vroeger. Wie meer bijdroeg tijdens zijn actieve periode, krijgt ook meer terug in zijn rustperiode.”

U pleit ook voor internationale akkoorden om de risico’s van de economische ontwikkeling van elk land beter te spreiden. Klinkt dat niet erg futuristisch?

SHILLER. “Misschien wel, maar laten we het daarom onmiddellijk concretiseren. In 1965 lag voor Zuid-Korea het gemiddelde inkomen op 1754 dollar, voor Argentinië op 8371 dollar. Tegen 1990 waren de rollen compleet omgekeerd met een inkomen per capita van 10.087 dollar in Zuid-Korea en een van 7158 dollar in Argentinië. In de jaren negentig diepte dit inkomensverschil ten nadele van Argentinië verder uit. Stel nu dat we de klok zouden kunnen terugdraaien naar 1965 en dat beide landen de mogelijkheid zouden gehad hebben om toen een contract aan te gaan met een internationaal verzekeringsagentschap. Die verzekeringspolis zou gestipuleerd hebben dat men als land een bijdrage aan de verzekeraar diende te leveren indien men sneller dan het gemiddelde van een op voorhand bepaalde groep landen groeit.

“Omgekeerd zou men een vergoeding ontvangen van de verzekeraar indien men trager groeit. Iedereen heeft er belang bij aan zo’n systeem deel te nemen, omdat men zich indekt voor tegenspoed en weet dat men alleen bij een voorspoedige gang van zaken moet bijdragen. De ontwikkelingsrisico’s voor de betrokken landen worden daardoor op een efficiënte manier gespreid. Het staat buiten kijf dat, indien in 1965 zo’n verzekeringsmechanisme voor handen geweest was, het inkomensverschil tussen Zuid-Korea en Argentinië vandaag een stuk kleiner zou uitvallen.”

Bestaan er dan voldoende gegevens en infrastructuur om zulke constructies mogelijk te maken?

SHILLER. “Er is nog veel werk aan de winkel op het vlak van de creatie van betrouwbare gegevensbanken inzake risico-informatie. Veel draait rond de beschikbaarheid van informatie. De creatie van een nieuwe internationale rekeneenheid zou alvast tot belangrijke doorbraken leiden. Verschillende internationale instellingen die vandaag koortsachtig zoeken naar nieuwe opdrachten en uitdagingen, hoeven niet ver meer te zoeken.”

Waarom heeft de vrije markt er nog niet spontaan voor gezorgd dat uw ideeën die thuishoren op de privé-markt, zoals de inkomens- en huiswaardeverzekering, tot ontwikkeling gebracht zijn?

SHILLER. “Tot voor kort waren dergelijke verzekeringsproducten niet mogelijk, omdat degelijke indexen over de evolutie van inkomens en van de waarde van vastgoed ontbraken. Dat veranderde de jongste jaren als gevolg van betere software, degelijkere gegevensbanken en een forse vooruitgang in econometrische technieken. Stilaan komen die markten tot ontwikkeling. Zo kenden in 2000 Swiss Re New Markets en Sociéte Générale een lening van 1 miljard dollar toe, lopend tot 2012, aan Michelin. De Franse bandenmaker kan op die ontleningsfaciliteit een beroep doen in de mate dat de economische groei in de belangrijkste markten van Michelin beneden een bepaalde drempel valt. Die ontleningsfaciliteit geeft Michelin dus financieel automatisch ademruimte bij een minder goede gang van zaken in de afzetmarkten, waardoor de groep vlotter en efficiënter kan bijsturen bij zo’n tegenslag.”

“De meeste innovaties dienen een rijpingsproces te ondergaan. Soms circuleren ideeën reeds jaren voor ze plots een operationele relevantie verwerven. We staan aan de vooravond van een algemene verandering in het financiële landschap. We kunnen met onze financiële technieken veel meer dan we tot dusver veronderstelden. Vooral de indekking tegen risico’s waarmee Jan Modaal vandaag in zijn dagelijks leven vaak worstelt, kan veel beter en efficiënter vorm krijgen.”

Johan Van Overtveldt

“Verandert er iets in de buurt waardoor het vastgoed er drastisch in waarde daalt? Dan moet u een beroep kunnen doen op de huiswaardeverzekering.”

“Vooral de indekking tegen risico’s waarmee Jan Modaal vandaag in zijn dagelijks leven vaak worstelt, kan veel beter en efficiënter vorm krijgen.”