Van wierookstokje naar molotovcocktail

In het kielzog van het spraakmakende ‘No Logo’ van Naomi Klein spuwen de drukpersen met het ritme van een globale onstilbare tbcûhoestbui steeds meer protestboeken uit. Een selectie.

Uit het verpletterende aanbod selecteerden we drie boeken die elk op hun deeldomein kenschetsend zijn voor het thema. Onvermijdelijk beginnen we bij het net vertaalde oerboek van de hedendaagse protestgolf, No Logo. De 31-jarige Canadese protestprinses Naomi Klein roert de harde politieke analyse nauwelijks aan en komt niet aandraven met een algemene theorie. Dat gemis valt op, zeker voor een boek dat de bijbel van de antiglobalisten genoemd wordt, maar typeert juist de nieuwe protestbeweging, die de onleesbare marxistische klassiekers negeert. Klein werkt concreet. Ze richt haar protest rechtstreeks op de overheersing van de merken, van de logo’s, die de hele samenleving overspoelen. Achter die logo’s gaat de macht van de concerns schuil, die zowel personeel, consumenten als natuur uitbuiten. Ironie van haar aanpak: nu al blijkt No logo zelf een bijzonder interessant logo. Niet toevallig bleef de titel van de Nederlandstalige editie onvertaald. Voor een debat over het boek verwijzen we naar het interview met SP.A-voorzitter Patrick Janssens in Trends van 4 oktober 2001.

Cynisch, verontrustend en grimmig genadeloos beschrijft Beigbeder het reilen en zeilen in het grootste reclamebureau in Parijs. Van een geestige satire ontaardt de bittere getuigenis gaandeweg in de vivisectie van een decadent universum. Beigbeder schrijft als een grijnzende beul en ontziet daarbij zijn lezers niet, die hij verwijt dat ze zich als een hopeloos naïeve massa laten manipuleren door de reclamegenieën, die op hun beurt naar de pijpen dansen van de almachtige concerns. Met het fanatisme van de bekeerde zondaar slaat de dolgedraaide copywriter wild om zich heen. Jammer genoeg slaat hij de bal tweemaal mis. Als roman schiet het gammele, eendimensionale werk tekort. Als protestboek geraakt hij niet verder dan de slogans. Gelukkig serveert hij her en der nog een rake oneliner, zoals: “De euro is bedacht om salarissen van rijkelui half zo onfatsoenlijk te maken.”

Net als Klein, waarschuwt Beigbeder voor de totalitaire consumptiemaatschappij. En net als bij Klein, die met haar protest tegen de merkendictatuur zelf een sterk merk neerzet, is bij Beigbeder sprake van een ironische paradox, al belanden we hier veeleer bij plat cynisme. Het antireclameboek wordt immers met een volleerde reclamecampagne de bestsellerlijsten ingejakkerd. Om nog méér op te vallen, werd de prijs opgekrikt tot titel. Dit betekent dat de gebonden editie (OE24,99), de paperback (OE14,99) en de pocket (OE6,99) een andere titel dragen.

Barrez registreert niet alleen vanop de zijlijn, hij denkt mee, deelt zelfs een flink deel van de kritiek die opwelt uit de antiglobalistenkringen. Toch is hij evenmin blind voor de tekortkomingen van het protest, dat vaak niet verder dan de kreten komt. Barrez beseft, bijvoorbeeld, dat de vrije markt niet opgegeven mag worden. Hij laakt ook het gebrek aan concrete alternatieven en voorstellen. “Kwaadheid genoeg, dikwijls terecht, en zelfs ronduit haat en vijandelijk denken, maar daar bouw je geen andere wereld mee.”

Luc De Decker

Naomi Klein, No Logo. Lemniscaat, 554 blz., 908 fr. Frédéric Beigbeder, OE14,99. De Geus, 288 blz., 605 fr. Dirk Barrez, De antwoorden van het antiglobalisme. Globe, 264 blz.

“De euro is bedacht om salarissen van rijkelui half zo onfatsoenlijk te maken.”