“Van superwinsten word je decadent”

De broers Dierickx handelen alle drie in beloften en verwachtingen. Ludo was de filosoof-politicus van Agalev, Wilfried is effectenbankier bij het beurshuis Dierickx, Leys & Cie en Guido jezuïet-prof aan de Universiteit Antwerpen. Een verhaal over de bizarre raakvlakken tussen kroon, kapitaal en kerk.

“Ik ben een handelaar in beloften (obligaties) en verwachtingen (aandelen),” zegt Wilfried Dierickx (69), bestuursvoorzitter van het gelijknamige Antwerpse beurshuis dat dit jaar zijn eeuwfeest viert.

De uitspraak zou evengoed van één van zijn twee broers kunnen komen. Ook die handelen immers in beloften en verwachtingen, al zijn ze iets minder materieel: jurist Ludo (71) is Europees federalist in hart en nieren. Hij lag mee aan de basis van de groene beweging en was tot 1995 parlementslid voor Agalev. En jezuïet Guido (59) doceert politieke en sociale wetenschappen aan de universiteit van Antwerpen ( Ufsia/UIA) en was jarenlang ghostwriter voor de CVP.

Rebels, maar betrouwbaar. Zo omschrijven de zonen van de gelovige beursmakelaar Louis Dierickx zichzelf. Over emoties praten ze niet graag, onderling debatteren ze zelden. Ze zijn wel goed in het verdedigen van minderheidsposities. Neem nu econoom Wilfried, die sinds 1968 met succes het wisselkantoor Dierickx, Leys & Cie leidt. Vorig jaar realiseerde de effectenbank met 40 medewerkers een nettowinst na belastingen van 130 miljoen frank. Het bedrijf heeft zo’n 7000 klanten, in hoofdzaak kleine beleggers. Als eerbetoon aan zijn vader verzet Wilfried zich tegen de selectie van klanten op basis van fortuin. Wilfried: “Op het einde van de negentiende eeuw trok Jozef Lodewijk Dierickx van Koningshooikt naar Antwerpen, werkte tien jaar voor Crédit Anversois en stampte in 1901 samen met z’n echtgenote een eigen wisselkantoor in de Kasteelpleinstraat uit de grond. In die periode heerste er euforie op de beurs. De zuiderwijk van Antwerpen was nieuw en kapitaalkrachtig. Veel jonge mannen waagden hun kans als makelaar. Het beleggen zelf bleef beperkt tot de bourgeoisie. Bij de officieren van het Belgische leger haalde mijn grootvader zijn eerste cliënteel. Net als aan het einde van de twintigste eeuw heerste er euforie op de beurs. De koersen gingen door het dak. Maar in tegenstelling tot vandaag gokten alleen maar rijkere burgers op de beurs. Zij alleen konden zich de relatief dure beleggingen – een aandeel van de Banque d’Anvers kostte toen 850 Belgische frank, goed voor 170 chique diners op de Keizerlei – veroorloven.”

TRENDS. Ziet u gelijkenissen met vandaag?

WILFRIED DIERICKX. “Er werd toen veel gebakken lucht verkocht. Om hun aandelenkoers de hoogte in te drijven, schrokken bedrijfsleiders er niet voor terug de journalisten om te kopen. In het begin van de 20ste eeuw – de periode van het ultraliberalisme – kwamen vennootschappen op de beurs die achteraf niet meer dan een wei met een schuur bleken te zijn.

“Soms vraag ik me af of de situatie nu zo veel beter is. Ondanks alle wetten, regels en controlemechanismen van revisoren of commissies vindt nog altijd fraude plaats. Meer zelfs: vandaag gebeurt de manipulatie op veel grotere schaal. Kijk maar naar de schandalen rond Lernout & Hauspie, Interbrew, Arinso en CS2. Tien jaar geleden lokte de euforie op de beurs malafide tussenpersonen aan, die geld aftroggelden van onwetende burgers. Tegenwoordig houden de grote ondernemingen zich niet meer aan de deontologische code. Maar deze evolutie is onvermijdelijk: van superwinsten word je decadent.

“Op één vlak is er wél veel veranderd. Vandaag is de beleggingswereld uitgegroeid tot één van de belangrijkste sectoren in de moderne economie, die rechtstreeks en onrechtstreeks – denk aan alle advocaten, fiscalisten, curatoren en andere adviseurs – miljoenen mensen tewerkstellen. Het is een echte miljardenbusiness geworden.”

Wat zijn uw drijfveren in het leven?

LUDO DIERICKX. “In tegenstelling tot de algemene verwachting ging ik niet naar Leuven, maar volgde rechten aan de Universiteit Gent met een jaar specialisatie aan het Europacollege in Brugge. Al van in mijn jeugd was ik gebeten door de politiek. Zo ben ik een maat geweest van Hugo Schiltz (VU). Samen verdeelden wij als scholieren het Groot-Nederlandse blaadje Golfslag. Na twee jaar ruilde ik de idee van een Groot-Nederland voor het streven naar een Europese eenheid, nu nog altijd. Ik ben secretaris-generaal geweest van de Europese Federalistische Beweging. Van daaruit ben ik mij ook gaan interesseren in het Belgisch federalisme, met als gevolg dat ik nu de zware last tors van voorzitter van B-Plus. Die streeft naar het behoud van de solidariteit tussen Vlamingen, Walen en Brusselaars. Ik blijf dit idee tot mijn dood verdedigen, ook al weet ik dat ik het onderspit zal delven.”

GUIDO DIERICKX. “Ik ben het meest ambitieus geweest. Ik wilde mij bezighouden met de grote levensvragen, wat leidde tot de beslissing om jezuïet te worden.”

WILFRIED DIERICKX. “Ik heb mij altijd geërgerd aan het feit dat mijn grootouders er niet in geslaagd zijn de crisis van de jaren dertig te overleven. Wat hebben zij fout gedaan, is een vraag die mij bleef intrigeren. Zij waren te trots om hun schuldenaars te doen betalen.”

LUDO DIERICKX. “Ik wil op een eerbare manier ondergaan. Iedereen doet binnen de coalitie enthousiast over de jongste Lambermont-akkoorden, maar eigenlijk bereiden de politici de splitsing van de sociale zekerheid in dit land voor. Dat betekent het einde van de Belgische, multiculturele democratie en is een veeg teken voor het succes van Europa. Dat feit wordt niet naar buiten gebracht. Samenwerkingsfederalisme staat voor de wil van de gemeenschappen en gewesten om naar elkaar te luisteren, met elkaar te praten, aan elkaars feesten deel te nemen en intergouvernementele vergaderingen te organiseren, zei premier Guy Verhofstadt onlangs nog. Mijn antwoord daarop is: de relatie tussen Vlaanderen en Wallonië zoals de eerste minister die voorstelt, is de relatie die België heeft met elk land waarmee het niet in oorlog is. Waarom houdt men daar dan geen referendum over, zoals in Québec?”

Hoe kijkt u naar de vrije markt en het kapitalisme van de jongste jaren?

WILFRIED DIERICKX. “De huidige combinatie van felle concurrentie tussen bedrijven, met de correctie van de sociale partners, heeft ons een grote welvaart opgeleverd. In vergelijking met het verleden boeren de mensen in Europa en de Verenigde Staten zeer goed. Ik juich deze evolutie toe en ben blij in deze tijd te mogen leven. Alleen begrijp ik de angst van de mensen niet. Ze hebben meer, weten meer en krijgen meer kansen. Bovendien is de kans op oorlog in West-Europa tot nagenoeg nul herleid en heeft de overheid bewezen dat ze de economische conjunctuur min of meer kan beheersen met monetaire maatregelen.”

LUDO DIERICKX. “Tegen de uitwassen van het kapitalisme roeit de groene beweging – weliswaar schuchter en stuntelig – op. Het ecologisch denken stelt de gebruikswaarde boven de ruilwaarde. Zo moet je je bij een kerncentrale niet blindstaren op de bijdrage aan het bruto nationaal product (BNP), maar kijken naar de min- en de meerwaarden die ontstaan bij de ontginning, de productie en de afvalverwijdering van radioactieve stoffen. Deze elementen zijn niet steeds kwantificeerbaar. Denk maar aan de bestrijding van de geluidshinder, veroorzaakt door een autosnelweg. Je kan moeilijk een bedrag plakken op een bedreiging of schaarste. Hier houden de klassieke economen dus weinig of geen rekening mee. Maar dat is fout. Uiteindelijk moeten deze kosten in de prijs van de goederen en diensten worden inbegrepen. Zo waren de ecotaksen een poging om de geringere gebruikswaarde van producten – eenmalige verpakkingen – te bestraffen. In die zin ben ik ook niet tegen beursspeculatie. Transacties in aandelen kunnen meerwaarden opleveren.”

GUIDO DIERICKX. “Naast een ecologische is er ook een culturele kost verbonden aan de huidige economische ontwikkeling. Ik erger mij blauw aan de propaganda van het neoliberalisme voor het cultureel individualisme. Deze evolutie vind ik zeer zorgwekkend. Ik zie ook de toegevoegde waarde van de reclame niet in. Bovendien ligt het niveau van de meeste advertenties bedroevend laag. Ook op televisie kom je deze holle, individualistische slogans te pas en te onpas tegen. ‘ This is my life, ik beslis’ luidt de geliefkoosde stopzin van de jeugd. Niets is minder waar. Niemand kan alleen leven, een deel van je tijd breng je samen met anderen door. In die zin pleit ik voor coöperatie in plaats van concurrentie, zelfs in het ondernemen. Uit studies blijkt immers dat bepaalde sectoren en regio’s die het samenwerkingsmodel hanteren het economisch niet slechter doen dan hun collega’s die volgens de zuiver liberale principes werken. Tenslotte rijzen mijn haren ten berge als ik al die grote armoede in de Derde Wereld zie. Daar kan je niet blijven wachten op de zogenaamd weldoende werking van de markt. Daar past een structureel, voluntaristisch beleid, met resultaten op kortere termijn.”

WILFRIED DIERICKX. “De fundamentele vraag is of de vrije markt niet de beste methode is om deze wantoestanden aan te pakken. Dankzij de globalisering hebben de Zuidoost-Aziatische tijgers op korte tijd hun welvaart en welzijn aanzienlijk kunnen verhogen.”

Is vrije markt een synoniem van materialisme en gebrek aan medemenselijkheid?

GUIDO DIERICKX. “Dat is voor een stuk waar, maar overdreven. De vrije markt moet geïnstitutionaliseerd worden en beperkt blijven tot een aantal sectoren, zoals de economie.

“In die zin pleit ik voor een cultureel tegengif: het mededogen. Dat is niet altijd economisch renderend op korte termijn, maar zal op lange termijn zeker zijn vruchten afwerpen.”

WILFRIED DIERICKX. “De volmaakte mededinging is wél deontologisch verantwoord. Als de vrije markt tot sociale kerkhoven leidt – wat jammer genoeg soms gebeurt – heeft de concurrentie te láát gespeeld. Zo hebben subsidies en steunmaatregelen van de overheid al menige sector verknoeid. Denk maar aan de scheepsherstellingen, de staal- en steenkoolnijverheid.

“Ik vind geld verdienen niet moeilijk. Je moet wel de wet van Amelinckx toepassen: een half uur voor de anderen beginnen en een half uur later stoppen. Hoewel de Antwerpse aannemer achteraf failliet is gegaan, maar dat lag aan frauduleuze praktijken. Je moet dus eerlijk zijn en blijven.”

Vandaag spreekt iedereen over duurzame ontwikkeling. Is dit een nuttige bijsturing van de economie of een marketingstunt?

LUDO DIERICKX. “Het begrip op zich is een contradictie, want een ontwikkeling kan nooit blijven voortbestaan. Je kan alleen producten maken die een zekere duurzaamheid hebben.”

GUIDO DIERICKX. “Tegen beter weten in wordt de economische calculus op steeds kortere termijn gevoerd. Daarom is een zekere institutionalisering van de markt noodzakelijk.”

Ondertussen waait het protest tegen de globalisering fel op. Allerlei nieuwe sociale bewegingen komen de straat op tegen de economische bastions, zoals de Verenigde Naties en het Internationaal Monetair Fonds. Vormen de ‘Battle of Seattle’, het sneeuwgevecht in Davos en het alternatief van Porto Allegro de wederopstanding van Mei 68?

GUIDO DIERICKX. “Ik heb niet de indruk dat de tegencultuur toeneemt. Zoals altijd in de geschiedenis verzet een deel van de mensheid zich tegen de gevestigde machten. De huidige jongeren zijn echter geen grote zoekers naar de waarheid. Wel valt een grote belangstelling voor communicatie op. De actualiteit – zoals het Vlaams Blok, migranten of het drugbeleid – verengt alle aandacht. Persoonlijk heb ik daar geen goed oog in, want de jeugd concentreert zich grotendeels op de hoge amusementswaarde zonder zich vragen te stellen over de dieperliggende waarden achter al deze verschijnselen. Zo vertelde een student mij dat ze communicatiewetenschappen ging studeren omdat ze zo graag televisie keek. Dat is pure zelfreferentie.”

LUDO DIERICKX. “Wat mij stoort, is dat alle grote beslissingen – zoals het monetair beleid, de uitbreiding van de Europese Unie en de oorlog in ex-Joegoslavië – bijna niet meer behandeld worden door de nationale parlementen. Zij houden zich alleen nog met secundaire problemen bezig.”

WILFRIED DIERICKX. “Ik vraag mij af waar die protestbewegingen tegen ageren. In de loop van de menselijke geschiedenis is de veiligheid – zowel wat criminaliteit, gezondheid en voeding betreft – nooit zo hoog geweest als nu.”

Is de beurs een casino voor het snelle gewin?

WILFRIED DIERICKX. “Enerzijds is de beurs het enige labo van de economie, waarin prijsvorming volgens de normen van de volmaakte mededinging verloopt. Geen enkele materiële hindernis, zoals fabricage- of vervangingskost – kan de koers beïnvloeden. Anderzijds spelen psychologische factoren – zoals modegrillen – een belangrijke rol. Elke overheidsmaatregel om de markt uit te schakelen, zoals het niet noteren bij een gerechtelijk akkoord ( nvdr – wat bij Lernout & Hauspie gebeurde), is ongepast. Dit komt neer op een beperking van de individuele vrijheid, die in het verleden tot tal van misbruiken heeft geleid. Beleggers moeten zelf hun verantwoordelijkheid opnemen in dit volatiele spel. Juiste informatie is de enige deontologisch verantwoorde oplossing voor dergelijke problemen.”

GUIDO DIERICKX. “Jammer genoeg wringt hier juist het schoentje voor de particuliere belegger. Daarom vrees ik dat de beurs wel degelijk een casino voor het snelle gewin is.”

Is de beurs nog nodig om bedrijven te financieren?

WILFRIED DIERICKX. “In beperkte mate is het een zelfbevredigende industrie geworden met tal van nutteloze transacties. Maar de sector realiseert zulke hoge omzetten en stelt zo veel mensen tewerk dat je niet meer zonder kan. De grote brokers met honderden analisten moeten draaien om hun personeelskosten te kunnen financieren.”

GUIDO DIERICKX. “Een stabilisering van de koersen zou in ieder geval goed zijn voor het beleid van ondernemingen.”

WILFRIED DIERICKX. “Ja, maar geen enkele maatregel kan iets aan de speelzucht van de beleggers verhelpen. Je moet je daarbij neerleggen.”

LUDO DIERICKX. “De Franse filosoof Blaise Pascal onderscheidt vier vormen van afleiding voor de mens: het spel, de jacht, de oorlog en gesprekken met vrouwen. In die zin is de beurs een avontuur om uit de eentonigheid te geraken. Net als het kopen van loten van de Nationale Loterij – waar je ook miljoenen kunt winnen – mag je het beleggen niet verbieden. Want waar moeten al die mensen zich dan op storten om hun kick te krijgen? Ze kunnen toch niet allemaal de Mount Everest gaan beklimmen? Bovendien bestaat de mogelijkheid om de fiscaliteit in te schakelen om exuberante winsten af te romen en te herverdelen.”

De belangstelling voor ethisch beleggen neemt wel toe. Een fundamentele ommezwaai of een eendagsvlieg?

WILFRIED DIERICKX. “Persoonlijk vind ik het nogal commercieel getint. Adviseurs gebruiken het ethisch karakter als een marketingmiddel om hun diensten aan klanten te verkopen. Dat is misbruik maken van het vertrouwen van de belegger. Zo weigeren zogenaamde mens- en milieuvriendelijke fondsen Philip Morris in hun portefeuille op te nemen, omdat het bedrijf sigaretten verkoopt. Nochtans wordt de waarde van het aandeel voor het leeuwendeel bepaald door de voedingsafdeling.”

GUIDO DIERICKX. “Onze congregatie geeft toch de voorkeur aan ethische beleggingen.”

Borrelen er spontaan krachttermen op als u de vakbonden roet in het eten van de economische ontwikkeling ziet gooien?

WILFRIED DIERICKX. “Wisselagenten vloeken niet, die spreken gewoon rechtstreeks met God. Jammer genoeg blijft de respons beperkt. In het huidige bestel van gecorrigeerd liberalisme maakt de oude planeconomie met haar fundamentele tegenstelling tussen arbeider en kapitalist geen schijn van kans meer. Hiervoor heeft de vrije markt te veel welvaart geschapen.”

Frans Crols Eric Pompen