Hongkong wordt terug een onderdeel van de Volksrepubliek China. Blijft het een democratisch en kapitalistisch centrum ? We polsten Belgische en internationale specialisten. Hun oordeel : er zijn voldoende garanties, maar rechtsonzekerheid en corruptie dreigen.
Beijing, Hongkong.
Op 1 juli is het zover. Het kapitalistische Hongkong verlaat na anderhalve eeuw de koloniale paraplu van Groot-Brittannië en wordt onderdeel van de Volksrepubliek China. Heeft de inlijving gevolgen voor de mensenrechten en de economische performantie ? De meeste waarnemers zijn er gerust in. Officieel althans.
“Hongkong zal met rust worden gelaten,” voorspelt Hans-Erik Rhodius, financieel directeur van Interbrew Asia, de headquarters voor China in Hongkong. “Mogelijk evolueert het in de richting van Singapore : een goed geoliede autoritaire machine.”
Willy Hofkens, verantwoordelijk voor de Aziatische operaties van de Kredietbank, formuleert kernachtig de algemene opinie : “Als ondernemer is Hongkong een droom, maar als journalist zou ik hier na 1 juli niet willen werken. Op het gebied van mensenrechten verwacht ik problemen.”
Eén land, twee systemen
Sedert Deng Xiaoping en Margaret Thatcher in 1984 een akkoord, de joint declaration, sloten over de kroonkolonie, beweerde Deng steeds en haast bezwerend dat de Kongies hun levensstijl zouden behouden : “De renpaarden zullen er blijven lopen, de dansers zullen er blijven hossen.”
Vanuit strikt volkenrechtelijk standpunt mocht China alleen aanspraak maken op de in 1898 voor 99 jaar aan de Britten verpachte New Territories, dus nièt op het eiland Hongkong en het nabijgelegen Kowloon, waarvan de Chinezen na hun nederlaag in de Opiumoorlogen (1860) “voor eeuwig” afstand deden.
Deng is de auteur van het concept waarmee Hongkong na 1 juli geregeerd wordt : One country, two systems. Nog 50 jaar maakt het kapitalisme er de dienst uit. Hongkong behoudt zijn munt, zijn belastingsysteem en een eigen regering (vanaf volgend jaar gedeeltelijk democratisch verkozen). Het wordt een “regio met bijzonder bestuursregime,” maar wel als een “onvervreemdbaar onderdeel van China”, vooral wat defensie en buitenlandse zaken betreft.
De bonzen
van de kroonkolonie namen hun voorzorgen. In 1984 hadden zowat alle beursgenoteerde vennootschappen er hun maatschappelijke zetel. Vandaag is dat nog slechts voor 39 % het geval. De rest zocht toevlucht op plaatsen met een gewaarborgde rechtszekerheid. Een groot aantal, zoals ook de bekende (ooit opium) trader van het eerste uur Jardine Matheson, vond onderdak op de Bermuda’s.
Ook Kredietbank verhuisde in 1993 de regionale zetel voor Azië van Hongkong naar Singapore. “In die periode het Tienanmen-debacle lag nog vers in het geheugen waren de relaties tussen Beijing en Hongkong erg kil,” aldus Willy Hofkens (KB-Azië). “We namen het zekere voor het onzekere.” Maar in 1996 vestigde KB zijn Aziatische zetel definitief (?) in de Kroonkolonie. Umberto Arts (KB-Hongkong) : “Vandaag hebben we een beter zicht op de toekomst. We zijn er gerust in. De centrale regering in Beijing zal zichzelf niet in de voeten schieten door de regels van de vrije markt te beperken.”
Dat KB vertrouwen heeft in de Chinese politiek blijkt des te meer uit de omvorming van het representation office (2 personen) in Shanghai tot een uitgebreid filiaal met 30 medewerkers. KB is daarmee de enige Belgische bank die als branch optreedt (onder meer voor documentaire kredieten, corporate finance en dergelijke) in deze havenstad, die in snel tempo getuige de duizelingwekkende toename van moderne skyscrapers uitgroeit tot een bolwerk van traders en financiers.
Maar de bank van hier is nog ambitieuzer. Umberto Arts : “We speuren naar opportuniteiten in de regio om er net zoals onze collega’s van de Generale Bank via de Belgian Bank in Hongkong ook diensten aan particulieren te kunnen leveren. We hebben de expertise inzake retail in huis om meerwaarde te leveren als een lokale bankier. Maar zoiets doe je niet from scratch. Als we hier, of in de rest van Asia Pacific, een bestaand netwerk kunnen overnemen, zullen we dat niet nalaten.”
Beijing houdt zich vijf jaar koest
In een recent onderzoek van de American Chamber of Commerce in Hongkong blijkt dat 95 % van de leden verwacht dat het zakenklimaat in de komende vijf jaar verbetert. Twee derden van de bewoners van Hongkong zijn “optimistisch gestemd” over de toekomst. Slechts 11 % van de ondervraagden ervaren de overgang met “enige droefenis”.
Professor Michael Enright, research manager van Michael Porter bij zijn bestseller The comparative advantage of nations, bestudeerde de economische mogelijkheden na de handover. Zijn The Hongkong Advantage ( Oxford University Press) geeft een uiterst optimistische visie over de toekomst. Enright : “De Volksrepubliek heeft Hongkong nodig. Hét handels- en financiële centrum van de Zuid-Aziatische regio kan de expertise leveren om de Chinese handel potentieel de grootste ter wereld te laten draaien.”
Het Chinese vasteland krijgt dag na dag meer Hongkong-trekjes. Investeerders uit de kroonkolonie sluisden zo’n 100 miljard VS-dollar in Chinese investeringsprojecten, die zij voor 60 % financierden. Zij beheren voor 40 miljard VS-dollar aandelen van Chinese bedrijven. De kroonkolonie en Zuid-China vormen een gemeenschappelijke economische ruimte, waarbinnen geen van beide nog zonder de andere kan.
Via doorvoertrafieken levert Hongkong 40 % van de vreemde deviezen die hun weg vinden naar de economie van de Volksrepubliek. Eén op vier Hongkong-dollars is nu al aan de “verkeerde kant” van de grens een officieel gedoogd betaalmiddel.
In 1996 reden 4,5 miljoen voertuigen over de drie grensovergangen : 80 % bestond uit vrachtverkeer. Volgens Asia Week controleren “rode kapitalisten” in Hongkong één vijfde van alle handelscontracten en één achtste van alle bouwcontracten. 1800 Volkschinezen bezitten in Hongkong firma’s van meer dan 25 miljard VS-dollar. “1 juli is een politieke ommekeer, maar op economisch vlak betekent de integratie van Hongkong en de Chinese Volksrepubliek helemaal niets. Die integratie voltrok zich al een decennium geleden,” zegt Tomas Chan, directeur van het China Business Center van de Polytechnische Universiteit van Hongkong.
De marktkapitalisatie van de beurs van Hongkong steeg van mei 1996 tot mei 1997 met 51 % tot (omgerekend) 18.404 miljard frank (ongeveer een derde van de Londense City). Volgens een “conservatieve schatting” van Morgan Stanley Asia zal dit bedrag einde 1999 met 60 % stijgen. Professor Enright : “Hongkong wordt de general manager en banker van de Chinese economie.”
“Klopt,” zegt een Chinese topmedewerker van een lokale Europese bank. “Hongkong krijgt vrijspel. Maar China wil Shanghai uitbouwen tot financieel centrum. De financiële specialisten in Shanghai zijn echter niet creatief, minder onderlegd en weinig productief. Dus hoopt Beijing er met buitenlandse hulp een financieel-economische cluster te creëren. Het is geen toeval dat KB een licentie kreeg om net in Shanghai een branch te openen. Het blijft een open vraag wat China zal doen, eenmaal Shanghai zich heeft ontwikkeld. Zal Beijing dan toestaan dat het kapitalistische Hongkong zich opwerpt als de concurrent die met de mooie brokken gaat lopen ? Mijn voorspelling : de eerste vijf jaar houdt Beijing zich koest. Pas na die overgangsperiode weten we meer.”
Sluipende overname
Ook andere bronnen blijven argwanend. Nogal wat waarnemers vrezen een sluipende overname van Hongkong-bedrijven door groepen uit het mainland. Volgens Crédit Lyonnais Securities (Asia) investeerden Chinese bedrijven het voorbije jaar zo’n 90 miljard frank in de Hong Kong Stock Exchange. Gevreesd wordt dat de blanke gweilo’s (vreemde duivels), zoals meesterlijk beschreven door Paul Theroux in Kowloon Tong, The last days of Hongkong, op termijn uit de voormalige kroonkolonie worden verdreven.
Ook de auteurs van Red Flag Over Hong Kong ( Bruce Bueno de Mesquita e.a., Chatham House Publishers) voorspellen dat “een onheilige alliantie van onwrikbare communisten, geldzuchtige militaire officieren en even geldzuchtige regionale toplui,” bevreesd voor de financiële macht van de stad, er alles voor zullen doen “om Hongkong in de greep van de centrale regering te houden”.
De angst zit er diep in voor het op nepotisme gebaseerde economische systeem van Beijing, dat bol staat van de taizi zonen en dochters van partijfunctionarissen en dat voor lange tijd een stevige domper op de investeringsijver dreigt te zetten. Zo zijn de holdings van het Chinese Volksleger vandaag al actief op de beurs van Hongkong.
Een anonieme fondsmanager (in The Sunday Times) : “Het probleem met de Chinezen is dat je ze niet kan vertrouwen. Wat ze ook zeggen over de toekomst, je kan er zeker van zijn dat het Volksleger de jacht op trofeeën opent als ze de kans krijgen.”
Een Belgische diplomaat : “Vandaag is Hongkong vrij van corruptie. Maar wat als de bedrijven via de beurs worden gesiniseerd en ze de Chinese corporate culture corruptie, machtsmisbruik, gesjoemel overnemen ?”
Voorbeelden
van merkwaardige transacties zijn er al. Geen zinnig zakenman laat zich wijsmaken dat de belachelijk hoge korting (15 %) die Citic, China’s belangrijkste holding (marktwaarde : 173 miljard frank), in april 1996 betaalde voor 15,5 % aandelen in de Hongkongse luchtvaartmaatschappij Cathay Pacific iets te maken heeft met gezond en eerlijk zakendoen. Een hoger tegenbod van de tycoon Jimmy Lai, die erg kritisch staat tegenover China, werd om onduidelijke redenen afgewezen. Een andere vennootschap uit Beijing kocht een pakket aandelen in het telefoonsysteem van Hongkong, maar geen hond weet precies hoe of door wie die koop werd gefinancierd. De overheidsbedrijven China Telecom en China Everbright bezitten trouwens al 13 % van Hong Kong Telecommunications.
De Vlaming Jan Borgonjon is al meer dan tien jaar met InterChina Investment Consulting actief als bedrijfsconsulent. Hij signaleert : “Hongkong heeft een onafhankelijke administratie, ook ten aanzien van financieel-economische dossiers. Niemand weet wat er zal gebeuren als de autoriteiten van mainland China druk uitoefenen op de Hongkong-administratie om de red chips vrijspel te geven, zodat de rest van de ondernemingen wordt gecontamineerd door minder correcte praktijken.”
Een Vlaamse bankier vreest dat Hongkong zijn propere imago verliest. “Institutionele beleggers denken twee keer na eer ze hun miljarden investeren,” getuigt hij. “Ze willen niet de speelbal worden van duistere machtsspelletjes door de red chip-companies, die al 15 % van het kapitaal van genoteerde Hongkong-ondernemingen beheersen.”
Volgens Borgonjon hangt alles af van de onafhankelijkheidszin van de Hongkong-autoriteiten en ondernemingen. Immers : “Zij kunnen excessen aanklagen en uitroeien.” Eén en ander voorspelt weinig goeds. Onder gouverneur Chris Patten konden Anson Chan, de secretaris-generaal van de administratie, en Donald Tsang, de topverantwoordelijke voor de financiële zaken, zich met succes opwerpen als een dam tegen corruptie en financiële malversaties. Maar het risico is reëel dat ambtenaren in de toekomst meer oog hebben voor one country dan voor de two systems.
Ondernemers die niet uit Hongkong zijn weggetrokken hebben een erg lankmoedige houding tegenover Beijing “want de leiders van China zien geen enkele reden om zaken te doen met mensen die het regime niet ondersteunen,” aldus de auteurs van “Red Flag Over Hong Kong”.
Neem nu Paul Cheng, voorzitter van N.M. Rothschild & Sons ( Hong Kong), lid van de provisional Legco. Dit door Peking opgerichte bestuur is een alternatief voor de (tot nog toe) officiële Legco, het vertegenwoordigingsorgaan van verkozenen en door de belangengroepen aangeduide mandatarissen. Cheng, in accentloos American-English (hij heeft overigens nog een VS-paspoort) : “De overgang van een koloniale kroonkolonie naar een autonome, democratische regio met een rule of law zal smoothly verlopen. Maar men mag niet verwachten dat plots alles mogelijk wordt en dat mainland China ooit aanvaardt dat Hongkong een democratie naar westers model wordt. Ben ik pro-Chinees ? Jawel. Is dat soms een ziekte ? Als Chinees mag ik dat toch zijn, hoop ik.”
De voorzitter
van de provisional Legco is Tung Chee-hwa. Op 11 december jl. werd deze Hongkongse superreder benoemd (niet democratisch verkozen) tot eerste regeringsleider van het gebied met gedeeltelijke autonomie. Hij was door Beijing voorgedragen aan een geselecteerde keur van representatieve persoonlijkheden uit Hongkong. President Jian Zjemin gaf Tung zijn persoonlijke zegen.
De 60-jarige Tung, wiens ouders indertijd voor het communisme naar Shanghai vluchtten, geldt als een consensusfiguur. De familie Tung het imperium is 1,7 miljard VS-dollar waard staat overigens op vriendschappelijke voet met de Antwerpse familie Saverys, actief met de CMB Groep. Die werkte in de jaren zeventig met de Hongkong-reder samen in Dart Container Lines. De familie Saverys bracht Tung Chee-hwa verleden jaar (voor zijn benoeming) nog in contact met premier Jean-Luc Dehaene. CMB-voorzitter Marc Saverys : “Tung is, gezien zijn vriendschappelijke en zakelijke contacten met het Westen én in de Volksrepubliek, de perfecte brug met het nieuwe regime in Hongkong. Hij beheerst als geen ander de kunst van de Chinese diplomatie. Hongkong is met hem in goede handen.”
James Tien, voorzitter van de Hong Kong General Chamber of Commerce : “Tung combineert Aziatische waarden met het westerse zakendoen, net als de filosofie van het Chinese socialisme : de vrije markt wordt gebruikt om algemene welvaart te creëren.” Tien verzet zich tegen de “provocaties” van opposanten als de Democratische politicus Martin Lee : “Het is je goed recht om de mainland-autoriteiten assholes te noemen, maar is dat de juiste weg ? Ik denk dat het efficiënter is om hen via lobbywerk en in vergaderingen ervan te overtuigen dat ons systeem beter werkt dan het hunne.”
Een Belgisch diplomaat : “Chinese politici kunnen, indien geprovoceerd, plots 180 graden van richting veranderen. Ik vrees op termijn een aantasting van de mensenrechten, een toenemende corruptie en een gebrek aan rechtszekerheid. Vandaag willen Hongkong-Chinezen, geboren collaborateurs, één ding : miljonair worden. Als de grond hen te heet onder de voeten wordt, grijpen ze hun tweede paspoort waarover bijna iedereen met een beetje geld beschikt en verdwijnen ze over de grens.”
ERICH FOLLATH HANS BROCKMANS WILLY VAN DAMME
Der Spiegel
HONGKONG SKYLINE Hongkong is de financier en trader van de Volksrepubliek. Dus onaantastbaar ?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier