Vaccinlegende Jean Stéphenne (CureVac): ‘Al 70 à 80 procent kans dat wij een sterk coronavaccin zullen hebben’

Als voorzitter van de Duitse vaccinontwikkelaar CureVac is Jean Stéphenne volop betrokken bij de strijd tegen covid-19. De ex-topman van de marktleider GSK Vaccines is steeds optimistischer over een vaccin.

Weinigen kennen de wereld van de vaccins zo goed als baron Jean Stéphenne. Niet alleen bouwde het icoon van het Waalse bedrijfsleven GSK vanuit Waals-Brabant uit tot dé referentie in vaccins. Hij was ook de architect van het sociaaleconomische marshallplan dat het Waalse bedrijfsleven weer op de kaart zette, was tevens voorzitter van de Waalse werkgeversfederatie UWE, en trok als volleerde diplomaat achter de schermen mee aan politieke touwtjes.

Geen wonder dus dat het Duitse CureVac Stéphenne in april benoemde tot voorzitter. CureVac was toen plots wereldnieuws geworden omdat naar verluidt de Amerikaanse president Donald Trump CureVac exclusief voor de Amerikaanse markt een vaccin wilde laten ontwikkelen. Het ontketende de vrees voor zogenaamd vaccinnationalisme, waarbij regio’s of landen er alles aan zouden doen om eerst zichzelf van een vaccin tegen covid-19 te bedienen. CureVac ontkende het nieuws over de inmenging door Trump, hoewel het bedrijf wel zijn CEO de laan uitstuurde.

Curevac vertoeft sinds de benoeming van de 70-jarige Stéphenne in rustiger vaarwater en focust sindsdien volop op de ontwikkeling van een vaccin tegen covid-19. CureVac doet dat op basis van zogenaamd mRNA (of boodschapper-RNA), een van de technologieën die worden ingezet om een vaccin te creëren. Daarbij wordt een stukje van de genetische code van het virus ingespoten, dat als een boodschapper in het bloed het immuunsysteem tot actie aanzet. Ook het Amerikaanse biotechbedrijf Moderna ontwikkelt een covid-19-vaccin op basis van mRNA. Alleen trekt Moderna de meeste aandacht, omdat het het verst gevorderd is met die technologie.

Dat deert Stéphenne allerminst, zegt de captain of industry in Trends. Integendeel. De ontwikkelingen bij Moderna zorgen voor een boost van het vertrouwen bij CureVac, net als een recente kapitaalinjectie van 300 miljoen euro door de Duitse overheid. Die kreeg in ruil daarvoor een belang van 23 procent in het bedrijf dat grotendeels in handen blijft van de Duitse miljardair Dietmar Hopp, oprichter van het softwarebedrijf SAP. Eerder investeerde de Europese Commissie al 80 miljoen euro in CureVac, wat toen werd beschouwd als Europa’s defensieve antwoord op de interesse van Trump. Bovendien kreeg CureVac vorige week de toelating van de federale overheid om te starten met klinische studies van het vaccin op mensen. De resultaten van die eerste studies, die in Duitsland en in België worden uitgevoerd, worden in het najaar verwacht. Maar dan kan het allemaal razendsnel gaan, stelt Stéphenne.

Hoeveel vertrouwen hebt u erin?

JEAN STEPHENNE. “Moncef Slaoui (de voormalige voorzitter van Moderna en de opvolger van Stéphenne als baas van de vaccindivisie van GSK, die vorige maand de topadviseur van Trump werd voor diens Operation Warp Speed om snel een covid-19-vaccin te ontwikkelen, nvdr) heeft gezegd aan president Trump dat hij op basis van de resultaten die hij heeft gezien, kan garanderen dat Moderna voor eind dit jaar een vaccin tegen covid-19 zal hebben. Dat wil zeggen dat hij de details van die resultaten heeft gezien. Dat geeft ons vertrouwen omdat dat dat aantoont dat de mRNA-techniek werkt. Het wil meer bepaald zeggen dat de immuunreactie, dus de capaciteit om het virus te neutraliseren, die we bij muizen en ratten hebben gezien, wordt bevestigd bij mensen. Alleen hebben wij een achterstand van drie maanden op Moderna.”

Dat maakt u niet nerveus?

STEPHENNE. “Neen. De resultaten van Moderna zullen ons helpen. Ze valideren onze technologische benadering, en bovendien hebben wij zeer goede indicaties dat onze technologie superieur is op het niveau van de dosissen. Moderna test met dosissen van 25, 50 en 100 microgram, wij met dosissen van 2 en 10 microgram, wat betekent dat onze productiecapaciteit groter zal zijn en wij daardoor dus een competitief voordeel hebben. We zullen de komende maanden zien of we gelijk hebben. Maar alle data maken me alleszins optimistisch.”

Hoe groot is de kans op succes?

STEPHENNE. “Ik weet uit ervaring dat vaccins zelden mislukken op het gebied van veiligheid, zoals dat vaak het geval is bij geneesmiddelen. Op basis van resultaten en data bij Moderna en bij CureVac schat ik de kans dat wij met Curevac een sterk vaccin zullen hebben nu al op 70 à 80 procent. Als we eind augustus de resultaten zullen gezien hebben van onze tests op mensen, zal ik ongetwijfeld nog optimistischer zijn en zal dat percentage nog stijgen.”

Er wordt gefluisterd dat CureVac overweegt naar de beurs te trekken.

STEPHENNE. (Ontwijkend) “We zien wel wat financieel moet gebeuren. We voeren belangrijke discussies met de Duitse overheid en met Europa.”

Er zijn vele tientallen vaccins die worden ontwikkeld. Hoe staat het met de concurrentie?

STEPHENNE. “Het vaccin dat werd ontwikkeld door de universiteit van Oxford, is het verst gevorderd. Zij hebben een akkoord met AstraZeneca, dat het verder zal ontwikkelen, financieren en produceren. Hun benadering ligt dicht bij die van Johnson & Johnson. Zij maken allebei gebruik van een ander genetisch gemanipuleerd, onklaar gemaakt virus. Dat is de drager voor een stukje DNA van covid-19, een soort koerier. Het lichaam herkent dat genetisch pakketje als covid-19 en maakt antilichamen aan. En dan is er nog een andere benadering, van onder meer van GSK en Sanofi die daarvoor samenwerken. Bij hun technologie wordt een stukje eiwit van het virus samen met een adjuvans (een stof die aan het vaccin wordt toegevoegd om de immuunrespons te stimuleren, nvdr) geïnjecteerd in het lichaam. Er zijn dus meerdere manieren om de immuunreactie uit te lokken.”

Wat is de meest betrouwbare technologie?

STEPHENNE. “Die van een eiwit plus adjuvans. Die kennen we al vele jaren. GSK heeft daarmee bijvoorbeeld zijn vaccin tegen gordelroos (zona) ontwikkeld. Ze is heel efficiënt. Alleen is met die technologie een veel lagere productie mogelijk. Daarin heeft mRNA het voordeel. Met de technologie van Oxford University en Johnson & Johnson kunnen ook vele miljoenen dosissen worden geproduceerd. Maar dat ze daarmee een even sterke immuunreactie kunnen uitlokken, is nog niet bewezen. Ik heb die technologie zelf getest voor malaria, toen ik nog voor GSK werkte. We hebben toen niet dezelfde resultaten verkregen die we hadden in de methode met adjuvans. We zien wel.”

We zullen ze allemaal nodig hebben.

STEPHENNE. “Precies. Ik hou niet van het woord oorlog, of concurrentie, voor vaccins. Ik ben trouwens heel trots te zien dat veel mensen die ik opgeleid heb, nu in bedrijven zitten die concurrenten zijn. België was een kweekvijver en had het beste onderzoeksteam ter wereld voor vaccins.”

Maar het moet snel gaan?

STEPHENNE. “Kijk, de Verenigde Staten hebben 1 miljard dollar geïnjecteerd in het coronavaccinprogramma van Johnson & Johnson, ongeveer een half miljard in Moderna, en een fors bedrag in een ander biotechbedrijf, Novavax. Dat wil zeggen dat de Amerikaanse regering heel actief de ontwikkeling van vaccins versnelt. In Europa spraken wij met de Duitse overheid en met de Europese Commissie om te zien welke middelen zij ter beschikking stellen van bedrijven om de ontwikkeling van hun vaccin te versnellen en aan risicoproductie te doen. Daarmee bedoel ik dat bedrijven zoals het onze al mogen starten met de productie van het vaccin vooraleer alle klinische studieresultaten bekend zijn. Dat is de Amerikaanse aanpak. Daarom vragen wij of wij daar ook al in augustus mee kunnen starten en zo een voorraad kunnen opbouwen. Als je die etappes één na één doet, zit je al meteen eind 2021. Door het parallel te doen, kan CureVac, afhankelijk van de dosis mRNA, voor eind dit jaar al enkele tientallen miljoenen tot 100 miljoen dosissen vaccin klaar hebben.

“We moeten uiteraard eerst wel zeker zijn dat het vaccin een zeer sterke immuniteitsreactie veroorzaakt bij ouderen. Daar werken mensen als professor Geert Leroux-Roels aan de UGent aan. Hij heeft al eerder gewerkt met GSK om zijn adjuvans op punt te stellen. We hebben rond hem de beste immunologen in België verzameld in een taskforce om ons te helpen om de beste immunologische klinische tests te doen. Dat is dankzij de kennis die GSK de voorbije twintig jaar in België gecreëerd heeft en die uniek is.”

Het vaccin kan dus al eind dit jaar klaar zijn?

STEPHENNE. “Normaal gezien zullen we eind dit jaar al enkele duizenden mensen gevaccineerd hebben. We spreken met de Europese autoriteiten over een voorwaardelijke goedkeuring. Gezien het hogere risico voor bejaarden of patiënten met chronische ziekten, zullen autoriteiten wellicht besluiten om het risico te nemen om al te vaccineren zonder grote klinische studie. De mortaliteit is zo hoog, 10 à 15 procent, in die leeftijdscategorie dat het ethisch onaanvaardbaar is om met een controlegroep te werken die een placebo toegediend krijgt, die we dan enkele maanden observeren. We moeten een andere manier vinden om de doeltreffendheid te bewijzen, bijvoorbeeld door naar een hard getroffen land als Brazilië te trekken om een deel van de bevolking te bestuderen.”

Gaat u zelf ook vaccins produceren?

STEPHENNE. “Onze derde fabriek zal klaar zijn om te produceren vanaf augustus, en een vierde fabriek wordt momenteel gebouwd. Maar wij staan open voor partnerschappen. Zo zal CureVac niet zelf de ampullen vullen en verpakken. Er zijn bedrijven die dat aanbieden.”

U maakte GSK Vaccines groot en werkt nu voor CureVac. Moeten we denken aan een samenwerking tussen die twee?

STEPHENNE. “Wij sluiten zeker niet uit dat we zullen samenwerken met een of ander bedrijf dat ervaring heeft met vaccins. Het moet wel een partij zijn die volledig aan ons toegewijd is, en die samenwerking als een topprioriteit ziet. GSK heeft al een deal met Sanofi. Als wij met hen aan tafel zouden zitten, moeten we er zeker van zijn dat ze ons niet als een vluchtweg zien. Maar als zou blijken dat CureVac de beste technologie heeft, kunnen grote samenwerkingen om ervoor te zorgen dat we zo snel mogelijk wereldwijd kunnen leveren. Alles is mogelijk, en over alles kan worden onderhandeld.”

Nadat de geruchten waren opgedoken dat Trump CureVac wou inlijven, of toch minstens de vaccins ervan, wordt steeds meer gevreesd voor vaccinnationalisme.

STEPHENNE. “GSK Vaccines heeft fabrieken in diverse Europese netwerken, maar even goed in Singapore of China. Zelfs als de VS zeggen ‘America first‘, zullen de grote farmamultinationals met al hun fabrieken in al die landen niet uitsluitend het Amerikaanse continent bedienen. Wij als Duits bedrijf, gevestigd in Duitsland, gaan ons niet op de Amerikaanse markt lanceren, want daar is al te veel concurrentie. We willen wel de rest van de wereld bedienen. Ik hoop zelfs dat we een akkoord kunnen sluiten met de Europese Commissie om te bepalen dat de eerste dosissen die wij gaan produceren, verdeeld zullen worden over Europa. Voor de pandemische griep zijn in het verleden zulke akkoorden gesloten. Al is het mogelijk dat Bill Gates, die geld heeft gepompt in CureVac, ook zal vragen om een bepaald percentage elders te verdelen. Maar goed, dat wordt het onderwerp van politieke discussies.”

Had de Europese Commissie meer kunnen doen voor CureVac?

STEPHENNE. “Ik vind het spijtig dat de VS veel sneller dan Europa beslissingen hebben genomen. Jammer toch dat het in Europa zo moeilijk is om snel te beslissen. Ik was voortdurend in telefonisch contact met de Europese Commissie en de Duitse overheid, en toch gingen al snel enkele weken verloren. Gelukkig konden we intussen rekenen op financiële steun van Bill Gates. Europa moet zich realiseren dat de tijd vliegt. De volgende beslissing is of we in augustus risicoproductie gaan doen. Dat moeten we nu snel weten, want we moeten ons daarvoor organiseren en dat kost handenvol geld.”

Frustreert het u dat Europa zo traag is?

STEPHENNE. “Ik maak de vergelijking met de gezichtsmaskers tegen covid-19 die in China werden en worden gemaakt. Ik heb met China gewerkt, want dat is een onderwerp waar mijn firma BePharBel mee te maken had. Wel, ik kan u zeggen dat het heel moeilijk was om er van een goede kwaliteit te krijgen, en er was het probleem van gewicht, figuurlijk gesproken. Als de VS maskers kopen voor 350 of 400 miljoen inwoners, of Frankrijk dat doet voor al zijn inwoners, welk gewicht kunnen wij dan als Vlaanderen, Wallonië of België met onze bestellingen in de schaal leggen? Geen. Als ik een Chinese producent zou zijn, neem ik toch eerst die grote bestelling van de VS. Dat is toch logisch? Ik vind het spijtig dat dit niet Europees gecoördineerd werd, zodat we iets te betekenen hadden in China. Daarom ben ik blij dat Peter Piot, een grote meneer in infectieziekten, Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zal adviseren voor de vaccins.”

Welke lessen trekt u nog uit de coronacrisis?

STEPHENNE. “We zijn zeer afhankelijk geworden van China voor vitale noden. Dat is het resultaat van excessief kapitalisme. Iedereen wil het goedkoopst aankopen, en daardoor is iedereen vergeten om zijn logistiek en supplychain veilig te stellen. En dus geraak je, zoals Europa, in de problemen. Zo weten we dat 85 procent van de actieve substanties van generische geneesmiddelen worden geproduceerd in India en China. De enige uitzondering is allicht Sandoz, dat nog in Zwitserland produceert. We moeten opnieuw opleggen dat er minimumvoorraden worden aangelegd voor actieve stoffen voor geneesmiddelen, om de supplychain veilig te stellen en ervoor te zorgen dat we niet in catastrofale situaties komen, waarin cruciale geneesmiddelen niet meer beschikbaar zijn.”