Zullen de universiteiten in de toekomst kritischer worden? Vergeet het. Universiteiten worden niet langer geacht de maatschappij in vraag te stellen. Ze moeten markten dienen.
Ik herinner mij nog hoe in januari 1968 volksmenner Paul Goossens op charismatische wijze, megafoon in de hand, de studenten toesprak. De universiteit stelde de maatschappij in vraag. Het was de periode van de sluimerende revolutie. Alles ging anders worden. Er broeide iets. De universiteit zou haar kritische rol ten volle spelen. Want het front van Vlaamse professoren, studenten en volksvertegenwoordiger Jan Verroken kon zelfs een regering met hoog Berlusconigehalte (de regering-Vanden Boeynants-De Clercq) doen vallen. Er kwamen andere tijden…
Zo’n veertig jaar later stelt de maatschappij de universiteit in vraag. Uiteraard in een globaal perspectief. De wereld is platter dan in 1968. De grote vragen rond de toekomst van het universitaire landschap worden niet meer bij de Vlaamse bisschoppen gesteld. Die vragen worden in Boston, Sjanghai of Londen gesteld. Braindrain is slechts een klein deel van de problematiek. En omdat economie sinds enkele tientallen jaren de hele wereld stuurt, wordt het debat over de toekomst van de universiteiten gevoerd in het economische jargon. Het gaat niet langer over ‘onderwijs’ maar over de ‘onderwijsmarkt. ‘ Want alles moet markt worden, de post, de luchtvaart en de telefonie achterna.
Het Amerikaanse model. Economisch gesproken, is kennis al enkele jaren de belangrijkste productiefactor. En wat doet een economie met haar belangrijkste productiefactoren? Ze concentreert ze in handen van de machtigen. Vergeet de naïeve visie dat de kennisarbeider de macht heeft, dat de revolutie van de arbeider nu echt heeft plaatsgevonden. Toen grond belangrijk was, kreeg je grootgrondbezitters; toen marketing belangrijk was kreeg je Coca- Cola; als kapitaal belangrijk is, krijg je rijke staten en grootbanken.
Als grondstoffen belangrijk zijn, worden de landen die ze bezitten gewoonweg gekolonialiseerd. En nu kennis belangrijk is, heb je conglomeraten in de media en… een versnelde liberalisering (en dus ‘kapitalisering’) van universiteiten.
Kennis moet worden georganiseerd volgens de regels van de dominante spelers. Als die dominante speler de kerk is, moet je Latijn spreken. Als die Amerikaans is, moet je in het Engels publiceren in een peer reviewed journal en… moeten markten zegevieren, aangevuld met sponsoring. Er gaat geen week voorbij of in de toonaangevende Angelsaksische zakenpers wordt er vurig gepleit om de Europese universiteiten te ‘liberaliseren’, de wetten van de vrije markt te laten spelen.
De Europese universiteiten hebben een voorsmaakje gekregen via de Bolognaverklaring. Iedereen moet nu hetzelfde type bachelors en masters organiseren (merk toevallig op dat de Vlaamse diploma’s nu een Engelse titel gaan dragen). Waarom? Om de omringingscoëfficiënt per student te verbeteren? Om Vlaamse professoren om de vijf jaar een sabbatical te kunnen geven? Neen, om de markt van het Europees onderwijs mobieler te krijgen. Markten, daar komt het telkens opnieuw op neer.
Zullen de universiteiten kritischer worden en hun regionale en nationale overheden nog kritischer benaderen? Vergeet het. De universiteiten worden niet langer geacht de maatschappij in vraag te stellen; dat doet de Berlusconi-pers ook al lang niet meer. Universiteiten moeten markten dienen. Volgens Amerikaans model. De Britten hebben daar ook een mooi voorsmaakje van gekregen. Toen onlangs de professoren staakten, begonnen de studenten hen via advocaten processen aan te spannen. Want ze dreigden hun diploma met vertraging te halen. Contractbreuk! Een vrije markt en een bizar sterk rechtssysteem, dat zijn spelregels waar de Amerikanen meester in zijn. Want weldra heb je ook geen advocaten meer, geloof me vrij, alleen nog lawfirms.
De student is koning. Studenten zijn echter geen klanten. Dat is een misleidend beeld. Studenten zijn (zeer tijdelijk) lid van de universitaire gemeenschap. Zo worden ze door rectoren volkomen terecht aangesproken. Maar studenten zullen dat niet lang blijven. Want studenten zullen zeer actief worden op de internationale markt van de kennisoverdracht. Zij zullen stemmen met hun voeten, hun studiebeurzen, het geld van papa en mama, of met geleend geld. Zij zullen contracten afsluiten met hun leveranciers, die nog steeds de middeleeuwse titel professor dragen. Ze zullen echt klant worden, en dus koning.
Wilt u nog een voorsmaakje van wat er het universitaire landschap te wachten staat? Boccini (Milaan) is voor het eerst met een fundraisingcampagne in Amerikaanse stijl begonnen. Oxford en Cambridge zijn al een tijdje bezig.
En niet schrikken. Er is enkele maanden geleden een rel ontstaan over de vergoeding van 78,4 miljoen dollar die de fulltimefondsbeheerders van Harvard University hadden gekregen. Een hele ploeg topprofessionals doet daar niets anders dan dag in dag uit het spaarpotje van Harvard beheren. Over welke sommen spreken we? De jongste vijftien jaar is dat spaarpotje gegroeid van 5 naar ongeveer 25 miljard dollar. U moet dan eens gaan kijken naar de ‘besparingen’ in het budget van het Vlaamse onderwijs. U vindt daar dan cijfers in de miljoenen euro. Maar dan wel in Nederlands.
De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School. Reacties: marc.buelens@trends.be
Marc Buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier