Una Via of het straatje zonder einde

Belgen met een rekening op de Kaaimaneilanden kunnen een fiscale boete krijgen. Riskeren ze ook een correctionele straf? De vorig jaar goedgekeurde Una Via-wet moest zo’n dubbele bestraffing vermijden. In de praktijk blijft het mogelijk.

Het mogelijke onderzoek naar de gelekte rekeningen in belastingparadijzen leidt tot een stormloop naar fiscaal advocaten. Die raden in eerste instantie aan een dading met de fiscus af te sluiten. Maar kunnen ze ook een strafrechtelijk onderzoek vermijden? Het antwoord is niet eenduidig. “Het gebrek aan duidelijkheid is een probleem”, stelt de Antwerpse advocaat Jan Tuerlinckx. “Stel dat een cliënt bezoek krijgt van de belastinginspectie. Tegenover de fiscus heeft de belastingplichtige de plicht alle informatie te geven. Maar tegenover het parket heeft hij het recht te zwijgen.”

Rechtsstaat onwaardig

De afhandeling van een fiscaal misdrijf wordt — als we abstractie maken van de fiscale regularisatie van dit jaar — geregeld in de ‘Una Via-wet’. Die trad een half jaar geleden in werking. De wet moet het gerecht ontlasten van banale fiscale zaken en het non bis in idem-beginsel vertalen in Belgisch recht. Volgens dat beginsel mag een rechtsonderhorige niet twee keer bestraft worden voor hetzelfde feit. Voortaan kunnen de fiscus en het parket overleggen over de aanpak van een fiscaal fraudedossier. Eventueel handelt de fiscus het zelf af. Dat kan leiden tot een belastingverhoging en een administratieve boete. Daarnaast kan het parket een strafrechtelijke boete, verbeurdverklaring of celstraf vorderen, maar dan houdt de fiscus zich gedeisd.

Beslist het parket uiteindelijk te vervolgen, dan worden de administratieve boete en de fiscale verjaringstermijn van zeven jaar geschorst. Beslist het parket niet te vervolgen, dan kan de fiscus opnieuw in actie schieten. Vervolgt het parket wel, maar beslist de correctionele rechtbank dat de belastingplichtige niet schuldig is, dan zijn de fiscale boetes definitief niet-opeisbaar.

Toch laat de wet toe dat een belastingplichtige die al een fiscale sanctie heeft betaald, nog door het parket wordt vervolgd. “Wie de sanctie betaalt, heeft geen garantie dat het gerecht later niet in actie zal schieten”, zegt Tuerlinckx. “Het overleg tussen parket en fiscus is bovendien facultatief. De wet zegt nergens expliciet dat een dubbele vervolging uitgesloten is. Deze situatie is een rechtsstaat onwaardig. Als de ene procedure geruisloos kan overgaan in de andere, is zwijgen tegen de fiscus de beste houding.”

Ook professor Michel Maus (VUB, advocaat Everest Law) maakte op een studiedag van M&D Seminars brandhout van de Una Via-wet. “Ze schendt de internationale en Europese grondrechten.”

Hof van Justitie komt tussen

Eind februari 2013 besliste het Europese Hof van Justitie dat het gerecht een fraudeur niet mag bestraffen, als hij al was gestraft door de belastingadminis-tratie. De Zweedse zakenman Hans Åkerberg Fransson gaf in 2004 en 2005 valse informatie aan de overheid, waardoor hij 100.000 euro minder fiscale en sociale lasten moest betalen. De fiscus legde hem een bijkomende aanslag van 9000 euro plus intrest op. Het gerecht beschouwde zijn gedrag als ernstige fraude en daagde hem voor het districtsgerecht. De advocaat wierp het non bis in idem-principe op tafel en de rechter vroeg aan het Hof van Justitie of er sprake was van een schending.

Het Hof bevestigde dat een fiscale boete en een strafrechtelijke boete voor dezelfde feiten slechts samen mogen worden opgelegd als de eerste boete niet als strafrechtelijk geïnterpreteerd moet worden. De interpretatie moet door de rechtbank gebeuren.

Heeft het arrest gevolgen voor de Belgische belastingplichtige? “Wel degelijk, als de Belgische rechters de Europese regels zouden naleven”, redeneert Michel Maus, verwijzend naar eerdere arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. “Maar dat doen ze niet. Het arrest-Åkerberg geeft wel een sterk wapen aan de belastingplichtige. In een Belgische procedure kan hij de rechter vragen een prejudiciële vraag te stellen aan het Europese Hof van Justitie. Deze procedure is veel sneller dan die voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat pas in laatste instantie kan beslissen. Het arrest-Åkerberg legt een hypotheek op de Una Via-regeling.”

Maus wijst erop dat de Una Via-wet niet alleen tegen de grondrechten indruist. “Ze rammelt ook aan alle kanten.” Zo is er het probleem van de minnelijke schikking die een rechtsonderhorige met het parket kan sluiten over de bestraffing van een financieel misdrijf. Meestal zal een procureur pas willen schikken nadat de fraudeur langs de fiscus is gepasseerd om de boete te betalen. Maus: “In principe kan de strafrechter dan geen sanctie meer opleggen. Dus wordt die minnelijke schikking eigenlijk overbodig.”

Ook is onduidelijk hoe de fiscus kan reageren nadat het parket de zaak geseponeerd heeft (omdat de inbreuk uiteindelijk te miniem bleek, bijvoorbeeld). De Federale Overheidsdienst Financiën redeneert dat na een seponering de fiscale procedure kan heropstarten. De wet zwijgt daarover.

Tuerlinckx: “Een andere anomalie is de strafrechtelijke vervolging wegens witwassen. Die blijft mogelijk na de betaling van een boete aan de fiscus. Tot in de eeuwigheid, want witwassen is een voortdurend misdrijf. Consequent geredeneerd, wordt de bestraffing van deze fraude dus eigenlijk onverjaarbaar.”

HANS BROCKMANS, FOTOGRAFIE THOMAS LEGRÈVE

“Wie de fiscale sanctie betaalt, heeft geen garantie dat het gerecht later niet in actie zal schieten” Jan Tuerlinckx