Twee keer Oekraïne

Kiev ligt op 2.000 kilometer van Brussel, maar de stad voelt door de oorlog plots heel dichtbij. De interesse van Vlamingen voor Oekraïne is de laatste decennia beperkt geweest, tenzij misschien ten tijde van de kernramp van Tsjernobyl. Het aantal boeken dat onlangs in het Nederlands over het land en zijn geschiedenis is verschenen, blijft beperkt.

Twee werken zijn meer dan de moeite waard. Luc en Tina Pauwels schreven het verhaal van een land dat in de 9de eeuw de bakermat was van de eerste grote Slavische beschaving en de Russische staat. Toch kende Oekraïne een trage en moeizame ontwikkeling, getekend door eeuwenlange bezettingen en oorlogen met inhalige of roofzuchtige buren: de Hunnen, de Polen, de Mongolen en de Habsburgers, de Turken van het Ottomaanse rijk, gevolgd door het Derde Rijk, de Sovjet-Unie en nu opnieuw Rusland. Het boek wil aantonen waarom en hoe het land telkens opnieuw in een grensconflict is beland.

Oekraïne is meer vervlochten met de westerse geschiedenis dan algemeen gedacht. Toen de Russische president Vladimir Poetin in 2014 een bezoek bracht aan Wenen, kreeg hij de opmerking dat een deel van Oekraïne ooit Oostenrijks was. Hij kon er toen nog mee lachen. Het klopt dat het westelijke deel van het land rond Lviv (Lemberg) altijd sterk was georiënteerd op West-Europa, aangezien het eeuwenlang deel uitmaakte van het Habsburgse Rijk.

Minder bekend is dat een telg van de Habsburgers, die over de dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije heersten, na de Eerste Wereldoorlog geprobeerd heeft koning van een onafhankelijk Oekraïne te worden. Het verhaal van Wilhelm von Habsburg is meeslepend neergeschreven door Timothy Snyder. Wilhelm, een telg van een zijtak van de Habsburgers, vocht aan de kant van de Oekraïense boeren, in de hoop dat hij hun koning zou worden. Maar Oekraïne werd ingenomen door de bolsjewieken. Op de vredesconferentie van Versailles beschouwden ze de Oekraïense natie als een verzinsel van de geallieerden. Wilhelm trok naar Parijs, waar hij een decadent leven leidde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde hij in Wenen en spioneerde voor het Franse en het Amerikaanse leger. In 1948 werd hij door de Russen gevangengenomen wegens spionage en stierf hij aan tbc, in een gevangenis is zijn eigen Oekraïne.