Thuis werken of thuis op het werk?

Er gaat geen dag voorbij of we worden eraan herinnerd dat we in een globale informatiemaatschappij leven.

Deze nieuwe realiteit, zo wordt ons voorgehouden, zal onze werkomgeving drastisch veranderen. Om een term van de Amerikaanse econoom Robert Reich te gebruiken: velen van ons zullen kenniswerkers worden die, door pc en internet met onze werkgever verbonden, een belangrijk deel van hun werktijd thuis doorbrengen. Deze toename van het thuiswerk blijft voorlopig een mooie droom voor pendelaars die dagelijks in steeds langere files staan. Hebben de trendwatchers het dan bij het verkeerde eind?

Ons dorp.

Als antwoord op deze vraag hoort men vaak dat het nog te vroeg is om een definitief oordeel te vellen. Ongetwijfeld zijn de mogelijkheden van het elektronisch werken nog lang niet uitgeput en moeten de gevolgen van de informatierevolutie nog zichtbaar worden in het leven van elke dag. In de Verenigde Staten is er in bepaalde beroepscategorieën een trend merkbaar om meer thuis te werken. Of globalisering een drijfveer is voor meer thuiswerk is dan weer twijfelachtiger. Onze economie is immers al jaren blootgesteld aan internationale mededinging en de uitdagingen van het globaliseringsproces. De wereld mag dan ons dorp zijn, we werken daarom niet vaker thuis.

Meer nog, ik geloof stellig dat de meeste kenniswerkers eerder thuis zullen (moeten) zijn op het werk dan thuis zullen werken. In een wereld zonder politieke en informatiegrenzen zijn er immers twee krachten die tegen de trend naar meer thuisarbeid ingaan. Vooreerst is er de menselijke factor, met name de onvervangbare rol van persoonlijk contact. Ten tweede is er de groeiende agglomeratie van economische activiteit in regionale knooppunten.

Persoonlijke communicatie is de draaischijf van de informatiemaatschappij. Dit hoeft niet te verbazen in een economisch weefsel dat voor twee derde en meer van de toegevoegde waarde en van de tewerkstelling op diensten is gericht. Dienstverlening vergt doorgaans een nauw contact met de klant dat slechts ten dele door e-mail of teleconferencing wordt ingevuld. Vergeleken met zo’n twintig jaar geleden zijn meer werknemers meer uren rechtstreeks met hun klant bezig.

In een globale omgeving boeken ondernemingen succes door innovatieve producten en diensten aan te bieden met een hoge toegevoegde waarde. Innovatie en creativiteit floreren door veelvuldig, informeel contact tussen energieke mensen met frisse ideeën. Om niet van deze menselijke voedingsbodem afgesloten te zijn, vestigen talentvolle informatici zich bijvoorbeeld in het overdrukke en peperdure Silicon Valley in plaats van zich achter hun pc-scherm in het idyllische oceaan- en berglandschap van Noord-California, Oregon of Washington State terug te trekken.

Beperkende beslotenheid.

Op hun beurt versterken recente bedrijfsorganisatorische vernieuwingen de noodzaak voor nauwe samenwerking tussen verantwoordelijken op managementniveau. Bedrijven bouwen relaties uit met een groep van kernleveranciers, ontwikkelen just in time systemen, doen aan outsourcing en bouwen gezamenlijke activiteiten uit. Dit alles vereist intensieve coördinatie binnen en tussen ondernemingen die moeilijk vanuit de gezellige beslotenheid van de werkkamer thuis kan plaatsvinden.

Samengevat. Relaties met de klant, innovatie en creativiteit, en organisatorische aspecten brengen mensen bijeen. Evenzeer brengen diezelfde krachten ondernemingen bijeen in regionale en lokale agglomeraties van ondernemingsactiviteit. Eenvoudiger gezegd zijn ondernemingen graag waar andere ondernemingen zijn. Waarom?

De hierboven vermelde bedrijfsorganisatorische veranderingen hoeven weinig verdere uitleg. Coördinatie wordt moeilijker wanneer de geografische afstand tussen ondernemingen groter wordt. Paradoxaal genoeg wordt, wegens congestieproblemen, nabijheid van ondernemingen des te meer gewaardeerd naarmate de tendens tot agglomeratie toeneemt. Dit kan verklaren waarom een onderneming zoals Ford Genk verkiest dat al de belangrijke toeleveranciers op bedrijfsterreinen vlakbij de autoconstructeur gevestigd zijn.

Een nieuwe idee maakt meer kans in een locatie waar veel innovatieve ondernemingen aanwezig zijn. Deze band tussen innovatie en agglomeratie ligt aan de grondslag van regionale innovatieve clusters die ook in Vlaanderen totstandkomen. Denken we maar aan Flanders Language Valley of de spin-offs rond de Leuvense en Gentse universiteit.

Economische activiteit.

Nabijheid tot de klant is voor vele ondernemingen een essentiële factor in hun vestigingskeuze. Vooral markten met hoge koopkracht en/of een stevig groeipotentieel oefenen een sterke aantrekkingskracht uit.

Deze tendens tot regionale agglomeratie is een fundamenteel gegeven dat door de globalisering en informatisering versterkt wordt. Het economische landschap lijkt steeds meer op een netwerk van regionale agglomeraties of knooppunten. Deze knooppunten vormen zich binnen één land of zijn grensoverschrijdend zoals de Euregio, de as Antwerpen-Rotterdam of de economische band tussen Zuid-Duitsland en Noord-Italië. Regionale knooppunten staan niet zelden in concurrentie met elkaar, maar zijn ook onderling afhankelijk. Londen als financieel centrum concurreert bijvoorbeeld met Zürich, Parijs, Frankfurt of Amsterdam. Dit verhindert niet dat de Londense aandelenbeurs tegelijkertijd in een alliantie met andere Europese beurzen stapt.

De verbinding tussen de verschillende regionale knooppunten is de jongste jaren grondig verbeterd. De nieuwe informatietechnologie en de verregaande deregulering van de telecommunicatiesector zijn hier zeker niet vreemd aan. Ambitieuze Europese infrastructuurprojecten zoals de HST of de kanaaltunnel creëren snelle treinverbindingen tussen de belangrijkste regionale kernen. Dit alles verstevigt de onderlinge verwevenheid van de regionale knooppunten binnen het netwerk.

De kenniswerker in leidinggevende posities volgt deze ontwikkelingen geenszins thuis via zijn computerscherm. Wel integendeel. Hij opereert binnen een regionaal knooppunt en verzekert tevens de coördinatie tussen de verschillende knooppunten van het netwerk. Daarom ook reist hij meer dan vroeger. Een vergadering met werknemers in het Brusselse hoofdkwartier wordt gevolgd door een ontmoeting met een adviesbureau in Londen en een kennismaking met de nieuwe Italiaanse managing director in Milaan. Met zijn draagbare computer op zak, pendelt de kenniswerker van het ene naar het andere regionale knooppunt. Deze pendelaar van de globale kennismaatschappij is overal, maar zelden thuis.

filip abraham