Weimar aan de Stille Zuidzee’, kon je Los Angeles en omgeving na de machtsovername door Hitler in 1933 noemen. Heel wat joodse Duitsers en Midden-Europeanen kozen als banneling voor Californië. De studie van die politiek-culturele elite, met mensen als Theodor Adorno, Max Reinhardt of Arnold Schönberg, is voor een groot stuk onontgonnen. De Duitse wetenschapper Hans Rudolf Vaget schreef wel een lijvige studie over de Amerika-jaren van Thomas Mann.
De Duitse auteur en Nobelprijswinnaar (1875-1955) woonde in de Verenigde Staten van 1938 tot 1952. In een bijzonder boeiende en minutieuze analyse brengt Vaget, die aan het Smith College in Massachusetts doceert, Manns traject door de VS in kaart. ‘ The greatest living man of letters‘, zoals hij door zijn uitgever Alfred A. Knopf werd gepromoot, had ook in Noord-Amerika veel aanzien. Herhaaldelijk trok hij op tournee door het land en was daarbij een van de best betaalde sprekers.
Een aantal van die tournees gebeurde nog voor de Verenigde Staten in 1941 deelnamen aan de Tweede Wereldoorlog. Mann was een vurige pleitbezorger van die deelname. De auteur werd, samen met onder meer Albert Einstein, een van de meest geprofileerde opposanten van het Hitler-regime. Dat barbaarse schurkenregime moest vernietigd worden, bleef hij benadrukken. Waarmee hij deels tegen de Amerikaanse stroom in roeide, waar een belangrijk deel van de politieke elite samenwerking met het naziregime wel zag zitten.
Niet zo Franklin D. Roosevelt. Voor de auteur was de Amerikaanse president, wat lapidair, het prototype van het goede, versus het kwade dat Hitler was, ook door zijn blijkbaar voortdurende vriendelijke, menslievende ingesteldheid. ‘Caesar in een rolstoel’ leed nochtans sinds 1921 aan polio, wat hem in een rolstoel kluisterde. Maar als iemand het kwade kon overwinnen, dan was het wel Roosevelt, vond Mann.
Na het overlijden van de president bekoelde de liefde voor het nieuwe continent. Thomas Mann werd meegesleurd in de anticommunistische heksenjacht aan het einde van de jaren veertig. Herbert Hoover, de beruchte en legendarische FBI-topman, had een persoonlijk dossier over de Duitser. Hij stond als communist geboekstaafd, maar gelukkig voor Mann zonder ernstige gevolgen.
In 1952 keerde de oude auteur terug naar Europa en vestigde zich niet in Duitsland, maar in Zwitserland. Zijn land vond hij niet rijp voor de democratie. Dat culmineerde in zijn Amerikaanse verblijfplaats Pacific Palisades in zijn wellicht belangrijkste roman, Doktor Faustus, met een musicus uit een provinciestad als hoofdpersonage. Adrian Leverkühn uit Kaisersaschern heeft een bijzonder innerlijk geestesleven en een meesterlijke muziekcultuur, maar tegelijk is hij politiek totaal onvolwassen.
De discussie over de rol van Thomas Mann in het naoorlogse Duitsland bevestigt de analyse van de auteur. Mann werd als een nestbevuiler uitgespuwd. Zijn critici, soms ex-nazi’s, verweten hem zijn gemakkelijke leventje aan de Amerikaanse westkust, waar zij in eigen land de hete kastanjes uit het vuur haalden. Het is een discussie die nog aansleept.
Hans Rudolf Vaget. Thomas Mann, der Amerikaner. S. Fischer Verlag, 2012, 584 blz., 25 euro.
WOLFGANG RIEPL
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier