Breinwetenschappers weten nu stilaan waarom het Amerikaanse gezegde ‘Stress makes people stupid’ klopt. Stress maakt je dom. En als de stress blijvend is, maakt hij je blijvend dom. U heeft ook al de uitleg gehoord dat de stressreactie ons oordeelkundig voorbereidt om te vechten of te vluchten. Een acute stressreactie kan levensreddend zijn, je springt net op tijd opzij en je hebt de steen vermeden. Maar er is meer aan de hand. Zodra we het gevoel krijgen de situatie echt niet meer onder controle te hebben, krijgt ons executieve brein een signaal dat het zich beter tijdelijk stillegt.
Ons executieve brein is dat deel van de hersenen dat het laatst is geëvolueerd en dat helemaal vooraan ligt. Dankzij ons executieve brein kunnen we primitieve impulsen controleren, een plan opstellen, helder nadenken, de dingen op een rijtje zetten. Het is ons managementbrein. We kunnen vrij krachtige dopamine- en norepinefrinesignalen van lagere regionen (ik heb zin in een lekkere pint, ik zou die man wel zijn kop kunnen inslaan, nu moet ik mij wel angstig voelen) negeren en verder gaan met ons intellectueel werk.
Zonder voldoende sterk executief brein zijn we een speelbal van onze driften, onze oncontroleerbare emoties, onze primitievere impulsen. Dat deel van ons brein rijpt slechts moeizaam, is kwetsbaar voor vermoeidheid, alcohol en… stress. Breinwetenschappers hebben kunnen aantonen dat er signalen kunnen vertrekken vanuit ons ‘zoogdierbrein’ naar die ‘hogere’ delen, met de eenvoudige boodschap: het is genoeg geweest met al die controle, de toestand is nu veel te ernstig, wij de amygdala (een zeer primitief gedeelte van onze hersenen) nemen over.
En dus, net als je heel helder zou moeten denken, begin je te stotteren, krijg je een black-out, weet je echt niet meer wat doen en vertoon je de bekende stresssymptomen zoals rood of bleek worden, versnelde ademhaling, verhoogde hartslag. In plaats van slimmer te worden, nu je in nauwe schoentjes zit, word je dommer.
Zo’n gedrag had natuurlijk overlevingswaarde voor onze voorouders in de savanne. Als je een beer ziet komen, kan je beter al lang aan het lopen zijn en niet beginnen rustig alle klauwen te tellen en de waarschijnlijkheid berekenen dat het een wijfjesdier is. Op die manier ben je wel heel vaak gaan lopen voor een vallende tak, of geritsel in de struiken, maar ben je ook die ene bijna fatale keer echt op tijd weggelopen.
Ons brein is sinds onze savannetijd maar weinig veranderd. We gebruiken het wel anders. Maar als u zich de vraag stelt waarom er zoveel mensen zo vreemd en zo dom beslissen, weet dan dat ze het slachtoffer zijn van een haast volkomen onaangepaste stressreactie. Het helpt echt niet veel dat je klaarstaat om te vechten of te vluchten als je 360 gradenfeedback ontvangt, als je een fatale fout ontdekt in de financiële planning of je bank weldra in liquiditeitsproblemen komt. Integendeel, je slimme brein wordt stilgelegd, je primitieve hersencentra zijn aan het overnemen.
Is er echt niets aan te doen? Eigenlijk niet, je mag het alleen niet erger maken. We moeten blijven beseffen dat we met een computer van 1970 proberen de databases van 2012 te verwerken. Uw executieve brein is kwetsbaar: geef het voldoende slaap, let op met alcohol, jetlag, en… aanhoudende stress. Want ons brein herstelt zeer snel van acute stress, maar slechts moeizaam van langdurige stress.
Een nachtje erover slapen is vaak nog het beste advies voor acute problemen. Beslis nooit in het midden van een zeer opwindende periode. Zoek afstand. De enige realistische oplossing is het gehele brein trainen. Wat James Bond en piloten kunnen, zouden managers dus ook moeten leren, letterlijk en figuurlijk ‘het hoofd koel houden’. Managementtrainers dromen al jaren van zo’n ‘vluchtsimulator’, maar ze zijn er nog nooit in gelukt een werkbaar prototype te bouwen. De noodzaak neemt nochtans met de dag toe, want ons brein evolueert waarschijnlijk bitter weinig, maar de omstandigheden waarin we het plaatsen, blijven in een razend tempo veranderen.
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School.
MARC BUELENS
Een nachtje erover slapen is vaak nog het beste advies voor acute problemen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier