Stevige filosofie

De filosofe Hannah Arendt – een slachtoffer van de Jodenvervolging in Nazi-Duitsland – schreef uitgebreid over totalitaire systemen. Ze zag zichzelf meer als een politieke theoretica dan als een traditionele filosofe. Een van haar prominente werken, Vom Leben des Geistes, verscheen postuum in 1978 en is sinds kort in het Nederlands vertaald.

In de jaren vijftig, onder meer in Vita activa, richtte Arendt zich vooral op de praktische kant van het menselijk leven, met activiteiten als werken, arbeiden en handelen. In Het leven van de geest richt ze zich naar binnen: drie mentale activiteiten – denken, willen en oordelen – gebruikt ze als vertrekpunt voor de vraag naar de zin van ons geestelijk leven.

Wie Arendt wil doorgronden, moet eerst inzien dat de zin van het denken voor haar niet draait om het banale verwerven van kennis, noch om het vinden van de waarheid. Alles draait om het scheppen van betekenis. Pittig detail: Arendt koesterde de wens om Het leven van de geest op te dragen aan een van haar inspiratiebronnen, de filosoof Martin Heidegger, die het regime van Adolf Hitler steunde.

Wie aan deze turf wil beginnen, komt het best goed beslagen op het ijs. In de eerste pagina’s van Arendts inleiding passeren de verlichte Immanuel Kant, met zijn onderscheid tussen de rede en het verstand, en de idealist Georg Friedrich Hegel en zijn fenomenologie van de geest al de revue. Net als Kant en Hegel speelt Arendt graag met tegenstellingen (these en antithese). Zo leren we in ‘ Denken’, het eerste deel, onder meer over de dichotomie die bestaat tussen het ware zijn en het loutere verschijnen, het verschil tussen waarheid en betekenis, en tussen ziel en geest.

Niet alleen de Duitse denkers hebben het denken van Hannah Arendt bepaald. Ze duikt ook in de Griekse en de Romeinse filosofie, op zoek naar het antwoord op de vraag wat ons aan het denken zet. Het domein van de theologie kom in het tweede deel van het boek aan bod, met Augustinus, Thomas van Aquino en de apostel Paulus.

Het derde deel, ‘ Oordelen’, is onafgewerkt. Arendt overleed enkele dagen na het beëindigen van ‘ Willen’, het tweede deel. Haar colleges over Kant zijn een voorstudie op het laatste deel. Die colleges, aangevuld met enkele andere teksten, zijn ook te boek gesteld.