Steeds minder ziek

2003 wordt voor veel zieken het jaar van de hoop. Dankzij een hele reeks nieuwe geneesmiddelen.

Een niet bepaald getalenteerde dokter met een praktijk ergens in een afgelegen plek, maar met moderne geneesmiddelen tot zijn beschikking, zal in 2003 een betere behandeling kunnen geven dan de meest geleerde universiteitsdokter vijftig jaar geleden. In de nooit aflatende oorlog die wetenschappers voeren tegen lichamelijke ongeschiktheid en voortijdige dood, wordt op nagenoeg alle fronten constant vooruitgang geboekt. En dat op een bijna adembenemende wijze.

Niet alleen worden nieuwe geneesmiddelen ontdekt, maar – en dat is even belangrijk – er worden ook nieuwe aanwendingen gevonden voor oude medicamenten. Viagra, bijvoorbeeld, werd door Pfizer ontwikkeld om het leven van oudere mannen meer inhoud te geven, maar het wordt nu ook gebruikt voor de behandeling van pulmonale hypertensie bij jonge kinderen – een dodelijke aandoening die de bloedtoevoer naar de longen aantast.

Hier is een overzicht van de nieuwe medicamenten en de nieuwe aanwendingen voor oude geneesmiddelen, waarmee in 2003 de strijd zal worden voortgezet.

Hartziekten

De idee dat het noodzakelijk is om de meeste aandoeningen van de kransslagader vroegtijdig op een ingrijpende wijze aan te pakken – met een bypass of door dotteren – is vandaag algemeen aanvaard. Hoe eerder, hoe beter. Gelukkig werd grote vooruitgang geboekt met de dottermethode (waarbij een opblaasbaar ballonnetje gebruikt wordt om een verstopte ader vrij te maken). Dotteren wordt gewoonlijk gekoppeld aan het inbrengen van een stent, een apparaatje dat het bloedvat open houdt. Maar tot een derde van de aders slibt opnieuw dicht binnen de zes maanden na de dotterbehandeling.

Een uiterst doeltreffende manier om dat te vermijden is de stent te drenken in een medicament met vertraagde werking. Die fundamentele verandering in de stentmethode zal binnenkort een standaardaanpassing zijn.

De behandeling na een hartinfarct wordt gaandeweg beter. Polyfarmacie – het gecombineerd voorschrijven van bètablokkers, ACE-inhibitoren en diuretica in plaats van één enkel medicament – heeft al bewezen enorme voordelen te bieden bij de behandeling van hartfalen. Ook het gebruik van statines moet voortgezet worden. Statines doen meer dan de totale cholesterolniveaus naar beneden halen, ze wijzigen ook het evenwicht van de bloedvetten zodat het gehalte aan weldoende, hartbeschermende, intensieve cholesterol bevattende lipoproteïnen verhoogd wordt ten opzichte van het gevaarlijke laagintensief cholesterol bevattend lipoproteïne. Statines beïnvloeden ook de vorming van de atheromateuze plaque, die kan barsten en een hartaanval veroorzaken. Ze zorgen er namelijk voor dat de plaque steviger aan de aderwand kleeft. Dat is nog niet alles: onderzoek heeft uitgewezen dat statines ook nuttig zijn bij het voorkomen van Alzheimer, osteoporose en mogelijk ook de degeneratie van het netvlies in het oog, een van de belangrijkste oorzaken van blindheid bij oudere mensen.

Kanker

De oncologie, de medische behandeling van kanker, zal ook in het komende jaar vooruitgang boeken. Ook al werkt ze niet curatief, toch zal de oncologie steeds meer succes kennen bij de verlenging en de verbetering van de kwaliteit van het leven van de patiënt. In de komende jaren zullen de mensen in toenemende mate leren leven met kanker, net zoals mensen vroeger een waardevol leven geleid hebben ondanks een hartkwaal. De chemotherapie wordt almaar nauwkeuriger en wordt zo ingesteld dat ze zich alleen bezighoudt met het metabolisme van de kwaadaardige cellen, zodat de gezonde cellen onaangeroerd blijven.

Twee recente producten hebben geleid tot spectaculaire vorderingen. MabThera, een monoclonaal antilichaam van Roche, heeft een omwenteling teweeggebracht in de behandeling van het Non-Hodgkin lymfoom, een van de steeds vaker voorkomende vormen van kanker. Glivarc, dat door Novartis geproduceerd wordt, brengt verandering in de behandeling van acute myeloïde leukemia en van een zeldzame vorm van maagkanker.

Ook op het vlak van de prognose van borstkanker is er beterschap. Tamoxifen blijkt een reddingsboei te zijn voor al die vrouwen die een tumor hebben die oestrogeen-receptorpositief is. In 2003 zal het middel waarschijnlijk vervangen worden door aromatase inhibitoren. Deze groep van geneesmiddelen omvat onder andere Arimidex (Astra Zeneca), Aromasin (Pharmacia) en Femara (Novartis). Roche heeft Herceptin ontwikkeld, een monoclonaal antilichaampreparaat dat effectief is tegen bepaalde vormen van gevorderde borstkanker.

Alzheimer

De opkomst van acetylcholinesterase-inhibitoren, waarvan onlangs aangetoond werd dat ze het geheugen stimuleren bij zowel gezonde mensen als bij personen die leiden aan vroegtijdige dementie, heeft een nieuw tijdperk ingeluid in de behandeling van de ziekte. Geneesmiddelen met een soortgelijk effect, onder meer TAK-147 (Takeda) en epastigmine – worden nog verder ontwikkeld. Heel wat van de geneesmiddelen die in de psychiatrie gebruikelijk zijn, worden aangepast om de neveneffecten tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen.

Diabetes

Diabetes verdrievoudigt het risico van een hartinfarct, verhoogt de kansen op blindheid met een factor 13, is verantwoordelijk voor een groot deel van de nieraandoeningen en is een veel voorkomende onderliggende oorzaak voor beroerten. Drie percent van de volwassenen in het Westen heeft diabetes. Hogere levensverwachting, een weelderiger levensstijl, minder lichaamsbeweging en meer zwaarlijvigheid, al die factoren zullen ertoe leiden dat het voorkomen van de ziekte in de komende tien jaar zal verdubbelen. Voor de patiënten die insuline nodig hebben is de dagelijkse routine van inspuitingen in het beste geval vermoeiend en in het slechtste geval voldoende irritant om de behandeling te verstoren.

Daarom is men op zoek naar betere methodes om insuline in te brengen. Pfizer en Aventis hebben samen een inhaleerbare vorm van insuline ontwikkeld die nu in zijn laatste fase zit, de klinische proeven. Lilly en Generex hebben eveneens een niet-injecteerbare vorm van insuline in dezelfde ontwikkelingsfase zitten. Zij geven echter de voorkeur aan een aërosol, terwijl Novo Nordisk in samenwerking met Aradigm onderzoek doet naar nog een andere vorm van inhaleerbare insuline. Tegelijk zal het onderzoek naar geneesmiddelen die een gunstig effect hebben op de gevoeligheid van het lichaam voor insuline ook een opmerkelijk gunstige weerslag hebben op het voorkomen van type-2-diabetes, de vooral op latere leeftijd voorkomende vorm van suikerziekte die in verband wordt gebracht met de eenentwintigste-eeuwse levensstijl.

Thomas Stuttaford [{ssquf}]

De auteur is medisch columnist voor de Times.

(2003)

De chemotherapie wordt almaar nauwkeuriger en is zo ingesteld dat de gezonde cellen onaangeroerd blijven.

(2003)

De oncologie zal steeds meer succes kennen bij de verlenging en de verbetering van de levenskwaliteit van kankerpatiënten.