Spanning in de lucht

De Belgische vliegtuigbouwer Sabca moet de riem aantrekken. Defensie houdt de hand op de knip, en klanten in de ruimte- en burgerluchtvaart stellen steeds hogere eisen. Al sinds februari 1999 bakkeleien directie en vakbonden over de onvermijdelijke reorganisatie. Na de eerste golf van 250 ontslagen dreigen er nog eens 295 banen te worden geschrapt.

Vorige week woensdag was het weer zover. De directie van Société anonyme belge de constructions aéronautiques(Sabca), de beursgenoteerde vliegtuigbouwer, nodigde de vakbondsafgevaardigden uit om de herstructureringsplannen nog eens door te praten. Sabca bouwt ruimtevaartsystemen, moderniseert en onderhoudt vliegtuigen (onder meer de F-16), produceert servosystemen en ontwerpt vliegtuigelektronica.

De reorganisatie bij Sabca, dat vestigingen in Haren, Gosselies en Lummen heeft, is al een tijdje aan de gang, vooral sinds Remo Pellichero (56), een polytechnisch ingenieur die ook bij Acec en GEC Alsthom werkte, in 1994 Jacques De Temmerman opvolgde als gedelegeerd bestuurder. Sabca maakt immers moeilijke tijden door: de defensieorders zijn gekrompen en luchtvaartmaatschappijen willen geen voorschotten meer geven, maar betalen uitsluitend nog op factuur. Bovendien liet Ariane Espace, het ruimtevaartprogramma dat via Aérospatiale een belangrijke afnemer is van Sabca-producten, doorschemeren dat het 40% op de kosten wilde besparen en de ontwikkelingscyclus halveren tot 12 maanden. “Om aan die eisen van de klant te kunnen voldoen en niet door de concurrentie uit de markt geduwd te worden, moet het bedrijf afslanken,” riep de directie uit. De cijfers gaven haar gelijk. In 1999 en 2000 haalde het bedrijf telkens maar voor 4,5 miljard frank bestellingen binnen. Om de kosten en investeringen te kunnen dragen, is een omzet van minstens 6 miljard noodzakelijk.

Op 25 februari 1999

kondigde Sabca in de ondernemingsraad een herstructureringsplan aan dat het aantal werknemers van 1400 naar een dikke 1000 zou terugbrengen. Sabca was daarmee de laatste traditionele vliegtuigbouwer in België die zijn structuur aanpaste aan de nieuwe markt. “Sabca werkte jarenlang aan het diversifiëren van zijn producten,” zegt een vakbondsman. “Daarom begon het veel later dan de andere bedrijven uit de sector aan een herstructurering.”

Door die trage reactie komt Sabca in nauwe schoentjes te staan. Halfweg vorig jaar loofde de Europese Vereniging van de Luchtvaartindustrie(AECMA) de Belgische bedrijven nog om hun forse exploitatiemarge (6,7%) en hun stijgende operationele winstmarge. Belgische luchtvaartondernemingen groeiden dubbel zoveel als elders in de Europese Unie, ondanks een lagere productiviteit – 6,07 miljoen frank per werknemer. Maar de Belgische vliegtuigindustrie heeft haar goede gezondheid niet aan Sabca te danken: de uitstekende resultaten van Techspace Aero, een dochter van Snecma, Asco en Sonaca maskeerden de belabberde cijfers die Sabca liet inschrijven. De uitblijvende orders, plus het Airbus-contract dat door het Italiaanse Alenia afgesnoept werd, resulteerden in een hoge tijdelijke werkloosheid – één week op drie volgens de vakbonden, de directie houdt het op één dag op tien. Sabca boekte in 1998 een omzet van bijna 6,8 miljard (6,5 miljard in 1997), maar zag zijn nettowinst dalen van 358 naar 149 miljoen. Van de vier Belgische vliegtuigbedrijven blijft Sabca, dat vooral sterk staat in het uitdovende F-16-programma, het zwaarst verweven met de militaire industrie, die momenteel zware klappen krijgt (zie Trends, 6 januari 2000). Samen met de vertraging van het ruimtevaartproject Ariane 5 en de steeds hogere eisen van de klanten in de burgerluchtvaart heeft dat Sabca parten gespeeld.

Nu lijkt Sabca op de goede weg. Vorige zomer kwam er, na maanden van syndicale strubbelingen, een plan op tafel om een aantal personeelsleden op brugpensioen te sturen, tijdelijke contracten niet langer te verlengen en 250 personeelsleden collectief te ontslaan. Dat plan zit nu in zijn uitvoeringsfase. Het tweede luik van Sabca’s herstructurering, het schrappen van sociale verworvenheden voor het personeel, is een moeilijker bevalling. De Brabantse vestigingen verklaarden zich inmiddels bereid om meer te werken voor hetzelfde loon (een inlevering van 12,64%) en om de baremieke koopkrachtaanpassing van de lonen te laten vallen tot 2001. De arbeiders in Gosselies hebben hetzelfde projectakkoord met een kleine minderheid goedgekeurd. De bedienden verwierpen het, maar manoeuvreerden zich in een patstelling door geen meerderheid te vinden om te staken. Pellichero dreigt met nog 295 ontslagen als er over de loonmatiging geen overeenkomst wordt bereikt.

Ook op directieniveau

had het plan gevolgen (zie organigram). Directieleden die opstapten of met pensioen gingen, werden niet vervangen en hun collega’s zagen hun takenpakket uitbreiden. “Dat de arbeiders en bedienden sociale verworvenheden moesten inleveren en hun personeelsbestand afslanken zonder dat de directie gelijkaardige inspanningen leverde, hadden we nooit gepikt,” verzekert een vakbondsman. Daarom cumuleert Luc Millet de functie van personeelsdirecteur in Brussel met die van human resources manager voor de groep en zijn de functies van fabrieks- en technisch directeur samengevoegd. Jean-Marie Lefèvre neemt die taak in Gosselies waar, Daniël Blondeel in Haren. De machtsverhoudingen binnen de directie lijken verder glashelder. Waarnemers hebben het over een vlakke structuur, waarin de verschillende directeuren uitvoeren wat Remo Pellichero hen opdraagt. Hij is verantwoordelijk, heeft commercieel directeur Marc Humblet als voornaamste secondant, maar laat zich vooral omringen met uitvoerend personeel, heet het.

In de raad van bestuur van Sabca, waarvan ex-algemeen directeur Jacques De Temmerman nog altijd voorzitter is, zwaaien de twee hoofdaandeelhouders dan weer de plak. De Nederlandse engineeringgroep Stork (42,8%) en de Franse vliegtuigbouwer Dassault Aviation (52,9%) verdelen er de postjes: Charles Edelstenne, Bruno Revellin-Falcoz en Guy Servolle verdedigen de Franse belangen, de heren A.W. Veenman en C.J. Berends-Van Loenen de Nederlandse. Pellichero, juridisch directeur Jean-Pierre Vlerick en revisor Norbert Pintiaux zijn de afgevaardigden van het bedrijf in de raad van bestuur.

De herstructureringen moeten leiden tot een slanker Sabca en investeringsruimte creëren voor de vernieuwing van het productieapparaat. Dat moet Sabca in nieuwe markten binnenloodsen. Burgerluchtvaartprojecten als de nieuwe Dornier of het A3XX-passagiersvliegtuig of het FLA-transportvliegtuig van Airbus zijn zeer gegeerd, maar kunnen volgens de directie alleen op een inbreng van Sabca rekenen als de Belgische overheid de non-recurring costs (eenmalige kosten) voorschiet. Die bedragen verschillende miljarden franken en bieden geen garantie op industriële contracten.

Blijft natuurlijk de vraag of zelfs een succesvolle herstructurering Sabca kan helpen het hoofd boven water te houden. In de fabrieken blijft het gonzen van de geruchten over een fusie, onder meer met Sonaca, een andere vliegtuigbouwer waarvan de hoofdaandeelhouder het Waalse Gewest is. Een fusie lijkt logisch: de afhankelijkheid van grote (buitenlandse) orders en de lagere productiviteit in zowel Sabca als Sonaca maken de kleinschalige Belgische vliegtuigfabrieken zeer kwetsbaar.

frank demets