Snuggere staten

De overheid wordt groter. Maar kan ze ook slimmer worden?

De wereld zal in 2010 meer dan ooit behoefte hebben aan slim beleid. De staat wordt omvangrijker en dat komt door de noodmaatregelen die getroffen werden om de economische instorting af te wenden. De middelen om de overheidskolos te ondersteunen, zijn echter beperkt. De belastinginkomsten slinken en de overheidsschuld zwelt aan. Kan de overheid meer doen met minder?

De expansie van het overheidsapparaat is spectaculair geweest. Overheden kwamen tussenbeide om kapitalistische molochs als Citigroup en General Motors van de ondergang te redden en om de dalende vraag op te peppen. De Amerikaanse Recovery and Reinvestment Act is goed voor 4,4 procent van het bbp en 70 procent van het geld moet nog besteed worden. Veertien jaar nadat Bill Clinton aankondigde dat “het tijdperk van overdreven inmenging van de staat voorbij is”, is de bemoeizieke staat terug. En hoe.

Gelukkig heeft de crisis de staten enkele instrumenten geleverd die ze nodig hadden om hun taak beter vervullen. Een grote rem op slim beleid is dat het moeilijk is om slimme mensen te vinden. Maar nu zo veel grote privérekruteringsmachines sputteren, krijgt de overheid de kans om de beste en snuggerste talenten te rekruteren, iets wat hoogstens één keer in een generatie voorkomt.

De overheid kan daarbij terugvallen op heel wat modellen. Tijdens de Zweedse economische crisis in het mid-den van de jaren negentig slaagde de regering erin om 11 procent van de begroting af te schaven zonder zichtbare aantasting van het prestatievermogen. De Britse regering gaat er prat op dat ze door meer efficiëntie 26,5 miljard pond uit de ambtenarij geperst heeft.

De apostels van het slimme beleid hebben ook ideologisch de wind in de zeilen. Barack Obama predikt een soort postideologisch pragmatisme. “Vandaag vragen we ons niet af of de overheid te groot of te klein is”, zei hij in zijn inaugurale rede. “Maar of ze al dan niet werkt.” Hij wil het overheidsapparaat gebruiken om de markt te finetunen, eerder dan het hardhandig aan te pakken.

Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat de overheden een kans gemist hebben. Ze hebben een aantal slimme mensen ingelijfd: de centrale banken en regelgevende instanties hebben bijvoorbeeld afgestudeerden van businessschools binnengehaald die hen in normale omstandigheden geen blik waardig zouden gunnen. Het geld dat naar de economie vloeit, zal een aantal groene jobs creëren. Maar er werd meer verspild dan er bereikt werd. De noodbestedingen financieren een enorm aantal werkverschaffingsprojecten. De overheid draalde met de aanwervingen. Bedrijven ergeren zich over de bureaucratie bij de aanvragen voor de overheidsfinanciering van groene jobs.

Pogingen om de overheid te hervormen, hebben altijd al een gemengd resultaat opgeleverd. Staten zijn sjokkende dinosauriërs die jaren nodig hebben om zich aan veranderingen aan te passen. Ze worden ook geplaagd door starheid die het moeilijk maakt om de besten te rekruteren en de slechtsten af te danken. In de strijd om de beste mensen aan te trekken, hebben de overheden ‘een gereedschapsgordel maar geen gereedschap’, zei de directeur van het United States Office of Personnel Management.

Wat een verspilling

De ernst van de crisis heeft de overheden ertoe verplicht zich te concentreren op de korte termijn. Ze waren ook meer geïnteresseerd in het behoud van jobs dan in structurele hervormingen. Bouwbedrijven met onmiddellijk uitvoerbare projecten slokken een onevenredig deel van het stimuleringsgeld op. Obama maakte de fatale vergissing om een groot deel van zijn beleidsvorming uit te besteden aan het congres, dat zijn stimuleringspakket volstopte met staatssubsidies die stemmen lokken.

Dat laat vermoeden dat 2010 weer een jaar van ontgoochelingen wordt. In plaats van slimmer te worden, geven de overheden zich weer over aan de oude cyclus van opblazen en verschansen. En het herstel van de privésector ontneemt hun de kans om hun talentenvoorraad aan te vullen. Tijdens de economische crisis placht de regering-Obama te zeggen dat ‘een crisis een verschrikkelijke zaak is om te verspillen’. In het komende jaar zal het steeds duidelijker worden dat de overheden zowat overal in de wereld deze crisis verspild hebben.

DE AUTEUR IS REDACTEUR MANAGEMENT VAN THE ECONOMIST.

Door Adrian Wooldridge

2010 De overheid kreeg de kans om de beste en snuggerste talenten te rekruteren, wat hoogstens één keer in een generatie voorkomt.