Slimme bollen, slimme boeken

De Benelux is een vuurtoren van geleerdheid. De grootste wetenschappelijke uitgeverij ter wereld ontstaat in Amsterdam door de fusie van Reed Elsevier en Wolters Kluwer. Rond deze reus cirkelen de groeiende nichebedrijven Brepols Publishers, Uitgeverij Peeters, Universitaire Pers Leuven, VUBPress, Acco in Vlaanderen en Brill in Nederland. De longsellers van de boekenbeurzen.

L ouis Elsevier verliet Leuven in 1587 en werd boekverkoper (en imperiumstichter) in Leiden. Philippus Jacobus Brepols ontvluchtte Leuven in 1796, streek neer in Turnhout en schiep de grootste boekdrukker van de Benelux. Wanneer huldigt de Vereniging ter Bevordering van het Vlaams Boekwezen (VBVB) deze Zuid-Nederlanders met een dubbelsculptuur aan de Leuvense universiteitsbibliotheek ?

Reed Elsevier en Wolters Kluwer fuseren en vormen daarmee de grootste wetenschappelijke boekenschat ter wereld. De Nederlandse Vereniging van Universiteitsbibliotheken sloot een samenwerkingsverband om gezamenlijk wetenschappelijke boeken aan te kopen, uit vrees om de speelbal te worden van de prijszetting van de nieuwe reus. Overleven de Vlaamse academische uitgeverijen in een wereld van megafusies ? Tien procent van de 130 leden van de Vlaamse Uitgevers Vereniging (VUV onderdeel van de VBVB) vormen de vakgroep Wetenschappelijke en Bedrijfsinformatie-uitgeverijen. Wim De Mont van de VUV : “De fondsen en de omzetten van de wetenschappelijke uitgeverijen groeien. Ze sluiten steeds meer distributie-overeenkomsten met het buitenland en exporteren tot 90 % van hun productie. De wetenschappelijke uitgeverijen zijn in Vlaanderen nobele onbekenden. De VUV denkt na over een collectieve promotie van deze specialiteit. Naast gezamenlijke stands op de vakbeurzen van Frankfurt en Londen, willen we hen ook presenteren in eigen land tijdens een gerichte campagne voor non-fictieboeken.”

Peeters & Peeters, internationale familie

In de rekken staan slimme boeken in het Aramees, Koptisch, Arabisch, Latijn, Grieks, Frans, Duits, Nederlands. Een huivering van erudiet genot rent door je vezels. Paul Peeters, junior, is de vijfde generatie van de familie in het boekenvak. De omzet van Uitgeverij Peeters bedraagt 125 miljoen frank (de omzet van de verwante Drukkerij Peeters is eveneens 125 miljoen frank) en de jongste cashflow van de uitgeverij is 5,7 miljoen frank. In augustus 1997 werd het Nederlandse Kok-Pharos overgenomen van de Uitgeversgroep Kok. 250 titels en 90 auteurs uit vergelijkbare wetenschappelijke disciplines schoven binnen op de Bondgenotenlaan. De familie Peeters maakt een dikke vuist in de theologie en de oosterse talen. Paul Peeters : “Hoe minder geloofsbelijdenis er is, hoe meer het geloofszoeken groeit. De vergelijkende godsdienstwetenschappen zitten in de lift. We publiceren koranische studies, joodse wijsbegeerte. Voor kwezelarij hoef je bij ons niet aan te kloppen.” De prestigieuze wetenschappelijke geschiedenis History of Vatican II in vijf delen en acht talen is een paradepaard.

Vennootschappelijk is Uitgeverij Peeters van midden de jaren tachtig. De stamvader begon in 1856 een drukkerij-uitgeverij, een boekenwinkel en een antiquarische boekhandel in Leuven. In 1914-1918 werd de stad verwoest door bombardementen. De familie Peeters week uit naar Zoutleeuw met een drukkerij. De huidige pater familias, Emmanuel Peeters, begon opnieuw in Leuven met de Imprimerie Orientaliste, een drukkerij gespecialiseerd in oosterse talen (Aramees, Koptisch, Arabisch, Iraans). In ’47 werden de eerste Dode-Zeerollen daar uitgegeven en die publicatie viel stil omdat niet beseft werd hoe belangrijk die nieuwe bronnen zouden zijn voor de theologie en de filosofie. De nieuwe generatie nam de fakkel over, Luc Peeters, een handelsingenieur, is de drukker ; Paul Peeters, licentiaat in de rechten, is de uitgever. Drukkerij en uitgeverij hebben samen 60 personeelsleden.

Uitgeverij Peeters bezet een belangrijke hoek van de humanities : oosterse talen, Afrikaanse talen, patristica, theologie, geschiedenis, filosofie. In de periode van de Imprimerie Orientaliste was het bedrijf piepklein, met vier werknemers. Geleerde boeken zijn het brood en de boter van Uitgeverij Peeters, tijdschriften het toetje. Een kwart van de omzet wordt gemaakt met de veertig wetenschappelijke bladen : onder meer Revue des Etudes Juives, Le Muséon, Revue des Etudes Orientaliste, Journal Asiatique, dat laatste tijdschrift dateert van 1822. Het honderdjarige Dietse Warande en Belfort zit bij Uitgeverij Peeters. Voor een oud nummer van de Revue des Etudes Juives uit 1977 betaal je al snel 2000 frank.

De redacties

van die academische specialiteitenbladen zoeken een uitgeversdak en fondslijsten ontstaan door een combinatie van kleine overnames. Vanuit Kluwer kwamen Franse middeleeuwse teksten terecht bij Uitgeverij Peeters. Paul Peeters : “De markt specialiseert zich verder en de megagroepen zijn slechts deels aanwezig op onze terreinen. Zij volgen snelveranderende wetenschappelijke domeinen als de geneeskunde, het recht, wij leven van werken met een trager ritme. We publiceren een nieuwe interpretatie van de poëzie van Guido Gezelle en voor deze gedisperseerd is bij het brede publiek duurt dat twintig jaar. Die nieuwe Gezelle wordt het standaardwerk en de levensduur van onze boeken is lang.”

Op gespecialiseerde conventies met duizenden deelnemers staat Uitgeverij Peeters met een stand en zoekt er nieuwe manuscripten. Tachtig procent van de boekenkopers zijn institutionelen, 20 % particulieren. De uitgever begon met Leuvense boekenreeksen wat snel opengedraaid werd voor manuscripten van buiten de stad. In september verschenen vijf boeken : 1 van de ULB, 1 van Brown University, 1 van het Institut du Monde Arabe, 1 van de KU Leuven, 1 van Cambridge. In de jaren 70 waren de publicatietalen voor 90 % Frans en Latijn ; vandaag 30 % Frans, 50 % Engels, 20 % Nederlands en Duits. De minimumoplage schommelt tussen 500 en 2000 exemplaren, 80 à 90 % van de verkoop is export. De Belgische markt is veel te armtierig voor Uitgeverij Peeters. Paul Peeters : “Elektronisch publiceren is vooral geschikt voor opzoekboeken en boeken met snel wisselende informatie. Ze moeten betaalbaar blijven voor de klant ; als het boek in druk 10.000 frank kost, dan mag je geen cd-rom van hetzelfde verkopen voor 20.000 frank.”

Aan de bib van Leuven

Geschurkt tegen de romp van de Leuvense universiteitsbibliotheek viert de Universitaire Pers Leuven (UPL) een kwarteeuw. Een hoogstandje van UPL is de tekstkritische uitgave van het opera omnia van Henricus van Gent, de befaamde Vlaamse theoloog aan de dertiende-eeuwse Parijse universiteit. Jef IJsewijn is de spil, als specialist in neo-Latijnse studies en uitgever van het Journal of Neo-Latin Studies. UPL bezit sterke fondslijsten in de letteren en de theologie. De uitgeverij is een exploitatievereniging van de KU Leuven (een zelfstandige eenheid). Anno 1997 worden jaarlijks zeventig werken uitgegeven (in ’82 twintig) en de fondslijst telt 1000 nummers. Drie vierden van de boeken behoort tot de humanities, een vierde tot andere genres. Beta-wetenschappers komen minder aan bod, want publiceren eerder artikelen dan boeken. Uitgever Hilde Lens : “UPL is jong in deze wereld en toch internationaal goed aangeschreven, onze boeken staan in de rekken van alle Amerikaanse academische bibliotheken.” De Universitaire Pers Leuven ontstond in 1971 op initiatief van Guido Declercq, algemeen beheerder van de KU Leuven. Hij inspireerde zich op de uitgeverijen van wereldberoemde universiteiten als Oxford, Cambridge. Oxford University Press en Cambridge University Press staan vandaag weliswaar losser van hun universiteit dan de Universitaire Pers Leuven. De omzet van UPL is bescheiden, 20 miljoen frank, waarvan 90 % over de grenzen gaat. “Het oogmerk was om een publicatiekanaal te graven voor de teksten, werken en studies van Leuvense academici die nergens of moeilijk een uitgever vonden. In de jaren zeventig explodeerde het aantal doctoraatsverhandelingen,” zegt Hilde Lens. UPL laveert tussen zuiver academische prioriteiten en de intentie om ook commerciëler werk te publiceren. Rector André Oosterlinck steunt UPL en er wordt gedacht aan een eventuele schaalvergroting. “Wij schuiven op van wetenschappelijk werk naar handboek en bijvoorbeeld Acco van cursus naar handboek,” weet Hilde Lens. UPL is een pure uitgever en laat de distributie aan derden. Co-edities met de gespecialiseerde Nederlandse uitgever Van Gorcum gebeuren met regelmaat. Voor een Vlaamse uitgever is het noorden een kille markt. De minimumoplage van UPL is 500 stuks, verramsjt worden boeken nooit, wetenschappelijke uitgevers zitten per definitie met longsellers. Boeken uit de jaren zeventig hebben nog een vinnig schapleven.

UPL draagt zelf haar eigen financiële risico maar is de bevoorrechte partner van de Commissies voor Publicaties. UPL is zelfbedruipend en draait op 4,5 personeelsleden. Acht op tien auteurs komen vandaag uit het eigen nest en de Commissies voor Publicaties van de faculteiten bereiden het terrein mee voor en zoeken naar toelagen voor de boeken of reeksen.

Stilaan waaiert UPL uit,

naast strikt wetenschappelijke boeken zijn er hotsellers als Inleiding tot de Economie, Inleiding tot de Psychologie, Inleiding tot de Filosofie. Dit zijn de kassakoeien, veel lesgevers en dus studenten gebruiken hen. Hilde Lens : “Eerst moet je een basispatrimonium uitbouwen, nu zou een Frits van Oostrom en zijn wetenschappelijk-populaire Van Maerlant bij ons kunnen”. UPL staat open voor alle wetenschappelijke disciplines, bijvoorbeeld de partiturenmarkt. De uitgever publiceert de muziek van Philippus de Monte en Jean de Castro onder leiding van Ignace Bossuyt. De facsimile-markt is een smalle en dure niche. Hilde Lens : “We hebben onze bedenkingen bij de huidige technologieën in de elektronische publishing. De cd-rom is wellicht reeds voor een stuk achterhaald en Internet dient zich aan.”

Kort na de doop van de Universitaire Pers Leuven werd getracht om een overkoepelende Flemish University Press te starten. De poging liep stuk op het particularisme van de partners. Gevreesd werd onder meer dat auteurs van eigen stal onvoldoende aan bod zouden komen. Hoe oordelen kibbelende hoogleraren sereen in een editorial board ? De VUB heeft intussen haar eigen uitgeverij, de VUBPress, en Gent werkt met externe uitgevers. In Nederland noch Denemarken vergelijkbare bronnen van academisch vernuft bestaan centrale universitaire uitgevers.

FRANS CROLS

HILDE LENS (UNIVERSITAIRE PERS LEUVEN) Schaalvergroting zou ons bevallen, Vlaamse wetenschappelijke uitgeverijen zijn een groeimarkt.