Schenkingen: haal het onderste uit de kan

U kunt de successierechten verminderen door roerende en eventueel onroerende goederen te schenken. Wilt u (een deel van) uw vermogen wegschenken en toch niet haveloos achterblijven, dan kunt u kiezen voor een schenking met behoud van vruchtgebruik of een schenking met last.

Wist u dat de successierechten de enige ‘facultatieve’ belasting vormen in België? Enkele voorzorgen kunnen volstaan om ze te vermijden. Jammer genoeg zijn nog veel te weinig mensen daarvan op de hoogte. En die onwetendheid van de mogelijkheden die de Belgische wet biedt, zorgt er telkens weer voor dat de belastingontvangers in hun handen wrijven wanneer de Belgische banken hen de staat van bezit van hun overleden klanten meedelen.

U kunt de successierechten verminderen door roerende en eventueel onroerende goederen te schenken. Door bij leven een deel of het volledige vermogen te schenken, kunt u vanuit fiscaal standpunt de situatie van uw erfgenamen optimaliseren. Toch moeten we vaststellen dat er nog steeds te weinig mensen zijn die hun erfenis plannen door tijdens hun leven schenkingen te doen. Vanwaar die terughoudendheid? Een van de redenen zou kunnen zijn dat een kandidaat-schenker zich niet altijd bewust is van de voordelen die een schenking zou kunnen opleveren.

We bekijken hier wat het nut van een schenking kan zijn om de successierechten te verminderen. We houden daarbij rekening met de beperkingen die aan de begunstigde van de schenking kunnen worden opgelegd. We beperken ons tot roerende goederen, zoals financiële activa (liquiditeiten, obligaties, aandelen).

Alles weggeven!

De terughoudendheid tegenover schenkingen komt vaak voort uit angst om volledig van het kapitaal, waarvoor men soms zijn hele leven gezwoegd heeft, beroofd te worden. Maar het is helemaal niet nodig om zich te laten pluimen om de successierechten te verlagen. Er bestaan een aantal types van schenkingen waarbij de onttrekking aan de schenker slechts gedeeltelijk gebeurt, terwijl de schenking toch geldig is.

Wanneer u bijvoorbeeld wilt blijven genieten van inkomsten uit uw financiële activa nadat u die weggeschonken hebt, kunt u kiezen uit twee formules: de schenking met behoud van het vruchtgebruik en de schenking met last. De twee kunnen zelfs gecombineerd worden.

1. Schenking met behoud van vruchtgebruik

Deze schenking heeft slechts betrekking op de blote eigendom van de goederen. Het vruchtgebruik komt de schenker toe. Dankzij dat vruchtgebruik kan de schenker blijven genieten van de inkomsten uit zijn effectenportefeuille. Het gaat dan om interesten (uit obligaties) of dividenden (uit aandelen) die periodiek aan de schenker gestort worden, maar op data die niet vooraf bepaald zijn. Naargelang de aard van de geschonken goederen, kan het economische voordeel waaruit dit vruchtgebruik bestaat jaarlijks goed zijn voor een netto-inkomst uit belastingen van 1 tot 4 % van de waarde van de geschonken portefeuille. Maar opgelet: wanneer de geschonken portefeuille exclusief uit kapitalisatieproducten bestaat (bijvoorbeeld kapitalisatiebeveks), is het vruchtgebruik niet geldig.

2. Schenking met last

Hier gaat het om de schenking van het volle eigendom van de goederen, maar de schenker ontvangt als tegenprestatie een rente (schuldvordering ten laste van de ontvanger). De betaling van de rente heeft niets te maken met het feit of de geschonken goederen al dan niet voor inkomsten zorgen. Ze kan dus betaald worden met het kapitaal als de inkomsten niet volstaan. In dat geval kan men effecten verkopen om met de opbrengst de rente te betalen.

Bovendien kan het bedrag van de rente vast of veranderlijk zijn. Als ze vast is, kan de schenkingsakte voorzien in een jaarlijkse indexering om de schenker te beschermen tegen geldontwaarding. Voor portefeuilles die vooral aandelen bevatten, is een variabele rente soms raadzaam. Ze kan dan verschillende vormen aannemen. Het contract kan er bijvoorbeeld in voorzien dat een percentage (tot 4 of 5 %) van de waarde van de portefeuille jaarlijks aan de schenker wordt teruggestort.

De berekeningsbasis van de rente is de schatting van de geschonken portefeuille die op een bepaalde datum gewaardeerd wordt, bijvoorbeeld jaarlijks op 31 december. Als de schenker voordeel wil halen uit het goede beheer van de rekening, kan hij ook een rente opleggen in zijn voordeel waarvan het bedrag overeenstemt met de meerwaarden die in de loop van een bepaalde periode worden geboekt op de portefeuille. Hij zal dan van dat bedrag de minwaarden die op dezelfde portefeuille in die periode gerealiseerd werden, moeten aftrekken. Men kan een plafond of een bodem vastleggen om te voorkomen dat het bedrag van de rente te sterk gaat schommelen.

Het ogenblik waarop de rente betaald wordt, hangt niet samen met de periode waarin de inkomsten gestort worden. De betrokken partijen mogen dat tijdstip vrij kiezen. De rente kan in één keer betaald worden of in de tijd gespreid. Men kan ze bijvoorbeeld ook driemaandelijks of maandelijks betalen.

De schenking met last heeft ongetwijfeld haar flexibiliteit als grootste troef. Ze krijgt dan ook vaak de voorkeur op de schenking met behoud van vruchtgebruik.

Hoe behoudt u de controle?

Een andere zorg van kandidaat-schenkers is het in stand houden van het kapitaal wanneer de schenking eenmaal gedaan werd. Hoe kunt u zich indekken tegen de mogelijke spilzucht van de begunstigde? Hoe beschermt u zich tegen een slecht beheer door de begunstigde van de geschonken goederen? Hoe behoudt u de controle over de vennootschappen waarvan u de aandelen hebt weggeschonken?

De schenking met behoud van vruchtgebruik en, in mindere mate, de schenking met last, zijn perfect te verenigen met de wil van de schenker om zijn kapitaal te bewaren.

De geschonken goederen zijn veilig voor eventuele spilzucht als de schenker er het vruchtgebruik op behoudt. De blote eigenaar (begunstigde) kan immers niet vrij over de goederen beschikken zolang de vruchtgebruiker (schenker) nog in leven is. De situatie ligt wat moeilijker bij een schenking met last. Tenzij men de geschonken goederen in onderpand geeft (om de betaling van de rente te verzekeren), is het risico dat de geschonken goederen verdwijnen niet denkbeeldig, aangezien de begunstigde er de volle eigenaar van wordt.

De schenker kan er belang bij hebben de geschonken goederen zelf te beheren, met name wanneer de begunstigde niet in staat is om dat zelf te doen. Kan een clausule in het contract bepalen dat het beheer van de geschonken goederen aan de schenker wordt toevertrouwd? Een omstreden kwestie. Volgens sommigen druist de toewijzing van het beheer van de geschonken goederen aan de schenker in tegen het principe ‘eens gegeven, blijft gegeven’. Anderen zijn van mening dat het moet kunnen, op voorwaarde dat de partijen goed omschrijven binnen welke grenzen de schenker het beheer kan uitvoeren. De beste oplossing is ongetwijfeld het beheer van de goederen aan een derde toe te vertrouwen, bijvoorbeeld aan een vermogensbeheerder.

Als u de controle wilt behouden over een familiebedrijf waarvan u de aandelen hebt weggeschonken, kunt u het best kiezen voor een schenking met behoud van vruchtgebruik en laten vastleggen in het schenkingscontract dat de vruchtgebruiker alleen het recht op stemming in de algemene vergadering uitoefent. U moet er wel over waken dat die bepaling verenigbaar is met de statuten van de vennootschap. Als u kiest voor een schenking met last, is de enige optie die u hebt een volmacht te vragen aan de begunstigde van de schenking om de algemene vergadering bij te wonen en er de begunstigde te vertegenwoordigen. En de begunstigde kan op ieder moment zijn mandaat weer intrekken.

Wat zijn de fiscale gevolgen?

Zijn de twee formules vanuit fiscaal standpunt neutraal? Die vraag heeft betrekking op de inkomstenbelasting en op de registratie- en successierechten.

1. Inkomstenbelasting

In geval van splitsing van het eigendomsrecht (schenking met behoud van vruchtgebruik) is de inkomstenbelasting volledig ten laste van de vruchtgebruiker. De roerende inkomsten (interesten, dividend) die de schenker ontvangt, worden belast met een voorheffing van 15 of 25 %, indien de inkomsten bij een Belgische financiële tussenpersoon worden geïnd.

De rente die gestort wordt aan de schenker bij een schenking met last wordt niet belast, omdat ze door een fysieke persoon moet worden betaald. Ze is dan ook niet fiscaal aftrekbaar voor de schenker.

2. Registratierechten

Tot voor kort werden schenkingen van roerende goederen nauwelijks geregistreerd. Die formaliteit zou immers meebrengen dat men tamelijk hoge registratierechten moet betalen. Maar het Vlaams en het Brussels Gewest kozen onlangs voor een voordelige belasting van schenkingen van roerende goederen, zodat er nu meer registraties zijn.

Worden de schenkingsrechten beperkt wanneer het slechts om de blote eigendom van een goed gaat waarvan men zich het vruchtgebruik voorbehoudt? Jammer genoeg niet. Dit type schenking wordt op dezelfde manier belast als de schenking van goederen in volle eigendom.

Voor schenkingen die gepaard gaan met de verplichting om aan de schenker een rente te storten, worden de registratierechten eveneens berekend op basis van de waarde van de goederen in volle eigendom, zonder inbreng van het bedrag van de rente.

Met geen van beide types schenkingen kan men dus besparen op de registratierechten.

3. Successierechten

De schenking met behoud van vruchtgebruik en de schenking met last vallen allebei, net als alle andere schenkingen, onder de regel van de wachttijd van drie jaar. Dit betekent dat schenkingen die vallen in de drie jaar voor het overlijden van de schenker, nog steeds tot diens nalatenschap behoren en dus ook belastbaar zijn.

Maar er is een uitzondering. Schenkingen die gedaan werden door een inwoner van het Vlaams of het Brussels Gewest en die geregistreerd zijn tegen het tarief van 3 of 7 %, moeten niet meer in de nalatenschap van de schenker worden opgenomen, zelfs als de gulle gever geen drie jaar na de schenking blijft leven.

U moet zich wel afvragen of er geen successierechten moeten worden betaald wanneer de schenker in de schenkingsakte liet vastleggen dat het vruchtgebruik of de rente niet uitdooft op het ogenblik van zijn dood, maar op dat moment overgaat naar een derde. Die bepaling, die men vaak terugvindt in schenkingscontracten met behoud van vruchtgebruik of met last, wordt beding van aanwas of beding van terugkeer genoemd.

Men heeft het over aanwas wanneer het vruchtgebruik of de rente wordt vastgelegd door twee personen en, bij het overlijden van een van hen, diens deel in het vruchtgebruik of de rente aan de andere wordt overgedragen.

Voorbeeld. Een ouderpaar schenkt zijn effectenrekening aan de kinderen, waarbij ze een jaarlijkse rente van 50.000 euro voor zichzelf reserveren. Die moet integraal betaald worden tot het overlijden van de langstlevende schenker.

Er is sprake van terugkeer wanneer het vruchtgebruik of de rente door slechts één persoon wordt vastgelegd en het recht bij zijn dood overgaat op een derde.

Voorbeeld. Grootvader schenkt een deel van zijn roerende vermogen met behoud van vruchtgebruik aan zijn kleinkinderen. In de schenkingsakte wordt voorzien dat bij zijn overlijden het vruchtgebruik wordt overgedragen aan de ouders van de begunstigden.

De fiscale gevolgen van die twee clausules zijn afhankelijk van het feit of het om vruchtgebruik of rente gaat. Aanwas noch terugkeer kan worden belast binnen de nalatenschap van degene die een schenking met behoud van vruchtgebruik deed. Maar de terugkeer van een rente kan wel worden belast in de nalatenschap van degene die een schenking met last deed. In dat geval moeten de rechten betaald worden door de derde aan wie de rente werd overgedragen. De aanwas van een last is alleen belastbaar wanneer degenen die de bepaling vastleggen (de schenkers) twee personen zijn die huwden onder het stelsel van gemeenschap. In de andere gevallen (als de schenkers niet gehuwd zijn of gehuwd zijn onder het stelsel van scheiding van goederen) wordt het voordeel van de aanwas van rente niet binnen de erfenis belast. Aanwas en terugkeer van de rente zijn overigens nooit belastbaar als de begunstigde na de dood van de schenker afziet van de rente.

Vergewis u van wat er in de clausules van uw contract voor een schenking met last staat. Het is immers best mogelijk dat uw bankier of notaris u vergat te zeggen dat de rente die na uw dood wordt uitbetaald, belastbaar is binnen uw erfenis. Er zijn mogelijkheden om die belasting te vermijden.

De auteur is director estate planner bij Puilaetco Private Bankers.

François Parisis