Schaliegas doet licht uit in Europa

De Verenigde Staten genieten van een bonanza van goedkope energie uit schalieolie en schaliegas. De gevolgen van die Amerikaanse energierevolutie zijn catastrofaal voor Europa.

Enkele CEO’s krabben zich in de haren, sommige bedrijfsleiders zijn de ogen opengegaan, nog anderen blijven verbouwereerd achter. Iedereen had al gehoord over de razendsnelle ontwikkeling van schaliegas en schalieolie in de Verenigde Staten, maar toch sloeg de presentatie van Dirk Beeuwsaert, de executive vice president van GDF Suez die verantwoordelijk is voor de internationale activiteiten van de Franse energiegigant, in als een bom tijdens de tweede editie van de Trends Summer University. “Ik moet niet naar China of Brazilië trekken, ik moet investeren in de Verenigde Staten”, concludeerde een industrieel. Want de overvloedige toegang tot goedkoop schaliegas geeft de Verenigde Staten een competitief voordeel waarmee ze de rest van de wereld veel pijn kunnen doen. Om nog te zwijgen van de geopolitieke gevolgen, met opnieuw Europa als de grote verliezer. Schaliegas doet zelfs het risico op een Europese black-out fors toenemen.

De comeback van Made in USA

Enkele jaren geleden liet nog weinig vermoeden dat de Verenigde Staten aan de vooravond van een energierevolutie stonden. “GDF Suez kocht in 2000 een aardgasterminal in Boston, omdat we net als iedereen dachten dat de Verenigde Staten afhankelijker zouden worden van de import van vloeibaar aardgas”, zegt Beeuwsaert. “In de periode 2005-2008 inspireerden de hoge aardgasprijzen zelfs tot massale investeringen in die invoerterminals. Maar in 2010 kwamen we tot de vaststelling dat de productie van schaliegas zo snel steeg, dat de invoerterminals overbodig werden.”

Schaliegas covert vandaag al 30 procent van het Amerikaanse aardgasverbruik, en dat aandeel stijgt snel. “De Verenigde Staten kunnen de volgende 100 tot 150 jaar aardgas produceren tegen prijzen die niet veel hoger liggen dan de huidige”, stelt Beeuwsaert. “Dan spreken we over 4 tot 6 dollar per gigajoule. Dat is een derde van de aardgasprijs in Europa, en een vijfde van de prijs op de Aziatische markten (zie grafiek).”

Die toegang tot goedkope energie versterkt de slagkracht van de Amerikaanse economie. “Europa boet snel en fundamenteel aan competitiviteit in”, stelt Beeuwsaert vast. “De prioriteit van de Verenigde Staten is economische concurrentiekracht. De rest volgt dan wel. Europa denkt dat competitiviteit een logisch gevolg is van onze superieure intelligentie. Quod non. De Verenigde Staten hebben lagere loonkosten én goedkopere energie dan Europa. De Amerikaanse staal- en chemiesector is op dit moment bijzonder competitief. In Houston en omgeving wordt veel geïnvesteerd. Over twee tot drie jaar zullen die bedrijven de wereldmarkt overspoelen. Het label ‘made in USA’ wordt opnieuw een wereldmerk.”

De Europese bedrijven sturen hun investeringsbeleid vrij radicaal bij. Neem de Belgisch-Franse chemiegroep Solvay. “We investeren in Azië voor de groei, in de Verenigde Staten voor de goedkope energie. In Europa is het een kwestie van rationaliseren”, zegt Jean-Pierre Clamadieu, de CEO van Solvay (zie kader Hoe Solvay op de schaliegasrevolutie reageert).

Ook Canada en Mexico kunnen meesurfen op de schaliegasgolf. Dirk Beeuwsaert: “Dat veroorzaakt bijvoorbeeld grote spanningen tussen Mexico en Brazilië. De Mexicaanse auto-industrie doet de Braziliaanse veel pijn. Mexico verdringt Brazilië in ijltempo als de vaandeldrager van Zuid-Amerika. De investeringsstroom vloeit nu naar de Verenigde Staten en Mexico. Belangrijke bedrijven sluiten in China en investeren in Mexico.”

De Amerikaanse paraplu gaat dicht

De schaliegas- en schalieolierevolutie herschudt niet alleen de economische kaarten, ook de geopolitieke gevolgen zijn niet min. Dirk Beeuwsaert: “Over enkele jaren hoeven de Verenigde Staten weinig tot geen olie meer in te voeren. Dat heeft voor Europa grote geopolitieke consequenties. De Amerikanen hebben de voorbije 60 jaar de bevoorradingslijnen van olie uit het Midden-Oosten beschermd voor zichzelf. Europa heeft kunnen schuilen onder die Amerikaanse paraplu. De Verenigde Staten hebben die aanvoerroute straks niet meer nodig. Wie zal dan de Europese bevoorrading garanderen? Je zou kunnen rekenen op de vrijgevigheid van de Chinezen om ons uit de brand te redden, maar sta me toe daar vraagtekens bij te plaatsen.”

“En als de Verenigde Staten aardgas willen uitvoeren, naar wie zullen ze dat doen? Alleen naar de leden van de Noord-Amerikaanse vrijhandelszone, zoals het Amerikaanse standpunt is? Japan onderhandelt over leveringscontracten met de Verenigde Staten, maar Japan wil spijkerharde garanties voordat het zwaar investeert in de dure infrastructuur die nodig is om schaliegas naar Japan te verschepen. Twintig jaar geleden heeft Japan zwaar geïnvesteerd in de productie van steenkool in de Verenigde Staten, maar op een bepaald moment stopte het land met de steenkoolleveringen. Dat is Japan niet vergeten.”

Intussen loopt de Europese aardgasproductie vrij snel terug, vooral door een afbrokkelende productie op de Noordzee. “We hebben dus steeds grotere importstromen nodig, vooral uit Rusland”, zegt Joost Van Roost, president van ExxonMobil Benelux. “Over vijftien jaar komt de Europese aardgasbevoorrading voor 40 procent uit Rusland. Gelukkig is er wereldwijd een sterke stijging van de lng-capaciteit, waarmee zowel Europa als Azië bevoorraad kan worden.”

Toch heeft ook Europa potentieel om schaliegas en ander niet-conventioneel aardgas te ontginnen. “Die bronnen kunnen dertig jaar van het huidige Europese verbruik dekken. Dat is duidelijk minder dan de Verenigde Staten. Bovendien beschikt Europa nog niet over de ondersteunde industrie die nodig is om dat gas te ontginnen”, analyseert Van Roost.

Met het vrij milieuvriendelijke schaliegas kunnen de Verenigde Staten economische groei combineren met een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Dirk Beeuwsaert: “Europa heeft van de rest van de wereld altijd lagere emissies geëist. Europa heeft ook zelf de uitstoot teruggeschroefd, maar dan vooral via de afbouw van de industrie. De Amerikanen kaatsen de bal nu terug naar Europa en eisen nog grotere emissiereducties van Europa. De Verenigde Staten, en ook China, gebruiken meer en meer de Europese argumenten tegen Europa.”

Hoger risico op Europese black-out

De schaliegasrevolutie zet ook de Europese elektriciteitsmarkt op stelten, omdat de Verenigde Staten hun overschot aan steenkool dumpen op de Europese markt. “Daardoor zijn de Europese gascentrales totaal niet competitief meer”, zegt Dirk Beeuwsaert. “De opbrengst uit de elektriciteitsverkoop vergoedt zelfs de brandstofkosten van een aardgascentrale niet meer. Tegelijk zijn die centrales een must als back-up voor de onvoorspelbare productie uit groene energie. Door het verdwijnen van de gascentrales ontstaat in Europa dus een zeer groot probleem van bevoorradingszekerheid. Een koude dag zonder zon en zonder wind, wat in de winter vaak voorvalt, kan tot een black-out leiden. Om de gascentrales weer competitief te maken, moet de steenkoolprijs met 50 procent stijgen of moet de aardgasprijs met 30 procent dalen. Maar ik zie noch de Russen, noch de Noren ons goedkoop aardgas leveren omdat ze ons zo graag zien. Of de CO2-prijs zou moeten verviervoudigen om gascentrales weer rendabel te maken, maar de markt voor uitstootrechten is ingestort door de desindustrialisatie en de gedaalde vraag naar elektriciteit in Europa. En wie zou die extra CO2-kosten betalen? Nog eens de consumenten.”

Want nu al jagen de subsidies voor groene energie de elektriciteitsprijs voor de eindklant omhoog, ondanks de fors gedaalde groothandelsprijs van elektriciteit. “De eindprijs voor bedrijven en gezinnen is zelfs zo hard gestegen dat ook die onze concurrentiekracht in het gedrang brengt”, zegt Beeuwsaert. “Alleen al Duitsland pompt jaarlijks 25 miljard euro subsidies in groene energie. Als de overheden vasthouden aan dat beleid, zal de eindprijs van elektriciteit tegen 2030 verdubbelen. De beloofde subsidies voor groene stroom worden almaar meer gezien als een impliciete overheidsschuld. Roemenië zegt de afgesproken subsidies op. Spanje doet dat met een omweg en gaat de subsidies belasten. Het is een pijnlijke vaststelling: we investeren fors in groene stroom, maar voeren toch al onze energie in. Zelfs bijna alle groenestroominfrastructuur wordt geproduceerd in China of Korea.”

DAAN KILLEMAES, FOTOGRAFIE DANN

“Europa boet snel en fundamenteel aan competitiviteit in” Dirk Beeuwsaert

“De Verenigde Staten kunnen de volgende 100 tot 150 jaar aardgas produceren tegen prijzen die niet veel hoger liggen dan de huidige” Dirk Beeuwsaert