“Rubens en Breughel zijn ook van ons”

Heeft het racisme in het Vlaamse bedrijfsleven zijn beste tijd gehad? Hoe reageren de Nieuwe Vlamingen op de bokkensprongen van de interimbureaus, de inburgeringstrajecten van minister Landuyt en de groene kaart van het VEV? Een breedvoerig en verhelderend gesprek met Mohamed Chakkar, coördinator van de Federatie van de Marokkaanse Verenigingen.

“Op mijn veertiende had ik al viermaal de Leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience gelezen en wist ik verduiveld goed wie Tijl en Nele waren. Ik zocht in de schoolbibliotheek alles op wat mijn nieuwe vaderland ontraadselde en wist meer over de Vlaamse Beweging dan de meeste autochtone Mechelse schoolkameraden,” monkelt Mohamed Chakkar.

Chakkar is 41, elegant met grijzig krullend haar, zacht van tong en verdraagzaam van inborst. Zijn lievelingsprogramma’s heten Ter Zake en Nova, en hij leest graag Vrij Nederland en De Groene Amsterdammer. Mohamed Chakkar is de coördinator van de Federatie van de Marokkaanse Verenigingen, een snelgroeiende en grote ‘zelforganisatie’. Een zelforganisatie trekt zich op aan de veters van de eigen schoenen en bekijkt de officiële welzijnswerkersindustrie met stijgende gelatenheid. De patronaten bij de katholieken hebben hun beste tijd al decennia achter de rug. De patronaatswerking van vadertje staat onder de allochtonen geraakt eveneens in ongenade.

TRENDS. Is de keuze voor België onomstotelijk?

MOHAMED CHAKKAR (FEDERATIE VAN DE MAROKKAANSE VERENIGINGEN). “Wij zijn de generatie van de postmigratie. De reis is voorbij, hier staat ons huis. Ik zeg aan de allochtonen: kies voor België, kies voor Vlaanderen. Stop met een leven waarbij je voeten in Antwerpen, Gent of Hasselt wandelen en je hoofd in Tanger, Marrakech of Casablanca zweeft. Allochtone jongeren moeten het museum in. Ze moeten weten wie Breughel en Rubens zijn en daarover trots vertellen. Breughel en Rubens zijn ook van ons.”

Er is een keerpunt bereikt. Zit de trend op de arbeidsmarkt goed?

CHAKKAR. “Ik hoop dat we aan de vooravond van verandering staan. Het discriminatiepatroon in de hoofden begint lanzaam weg te vallen. Ik zie aan veel kanten signalen van een dijkdoorbraak. Het Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden en het Vlaams Economisch Verbond onderschrijven handvesten voor een eerlijke samenwerking met allochtonen. Het kabinet van minister van Tewerkstelling Renaat Landuyt voert antidiscriminatie en inburgering hoog in het vaandel. Ik denk aan de directeur van KBC, die openlijk zegt dat hij nooit zal dulden dat er om de huidskleur zal worden gediscrimineerd. IT-reus Cisco heeft een onthaalprogramma voor allochtone jongeren. Het communicatiebedrijf IP Globalnet ziet talent bij ons en wil zo zijn belcentra versterken. Wij pikken daar graag op in en helpen de kanalen openen naar onze gemeenschap.

“De allochtone jongeren veralgemenen nogal makkelijk en beweren: ‘de werkgevers zijn tegen ons’. Dan antwoord ik: de Marokkanen bestaan niet, net zoals ook de werkgevers niet bestaan. Wij krijgen de klagers over de vloer en trachten eerlijk te antwoorden. De Marokkaan of Turk die komt opspelen, heeft niet altijd het gezochte profiel. Zijn Nederlands kan ondermaats zijn, of misschien heeft hij geen of het verkeerde diploma. Als we vragen hoe het sollicitatiegesprek is verlopen, ontdekken we soms dat zo’n gesprek zestig minuten heeft geduurd en dat er aan veel kanten is geprobeerd een mouw te passen aan het niet op elkaar aansluiten van vraag en aanbod. Dat belet niet dat we bedrijven zullen blijven bestrijden als die discrimineren en racistisch gedrag vertonen.”

Zorgen Adecco en de interimbureaus voor een zware terugslag? Of zijn ze niet meer dan een pijnlijke uitschuiver?

CHAKKAR. “Ik ben niet verrast over deze affaire. Maar mijn wantrouwen is nu groter ten overstaan van Adecco, toch één van de 800 ondertekenaars van het antidiscriminatiemanifest van de bedrijven. Nu is dat manifest ongeloofwaardig geworden. Hoeveel bedrijven hebben het ondertekend en discrimineren rustig verder? De bedrijfswereld moet zulke uitwassen met tak en wortel uitroeien. Daarmee heb ik niet gezegd dat de medewerkers van Adecco racisten zijn. Andere interimbureaus hebben vaak hetzelfde probleem en durven er niet mee naar buiten te komen. Ik heb weet van een interimbureau uit het Antwerpse dat brieven ontvangt van ondernemers met het verzoek geen migrantenwerknemers te sturen. Wat doe je daarmee als interimbureau?”

Sedert 1996 daalt de werkloosheid onder allochtone jongeren niet, signaleert De Morgen in een eigen bericht.

CHAKKAR. “Ik ben daardoor niet verrast. In sommige grootstadswijken is 30% tot 50% van de jongeren tussen achttien en dertig jaar werkloos. Ik denk soms dat het verbazingwekkend rustig is in onze Vlaamse steden. In ieder geval veel rustiger dan in onze buurlanden.

“Het gevaar van langdurige werkloosheid is dat we als maatschappij een generatie werklozen aan het kweken zijn, met alle gevolgen vandien. Wetenschappelijke rapporten tonen aan dat er een structurele discriminatie is van migranten op de arbeidsmarkt. Maar de grootste werkgever die discrimineert is de overheid zelf. De tijd van de mooie verklaringen moet stoppen.”

Het VEV wil green cards voor talent van buiten de Europese Unie. Maar minister van Arbeid Renaat Landuyt zegt daarop prompt njet?

CHAKKAR. “Ik denk dat minister Landuyt gelijk heeft. Laten we toch eerst het bestaande menselijke kapitaal van Vlaanderen benutten voordat we op avontuur trekken in het buitenland. Vele migrantenjongeren ervaren dit als een vernedering. Het is een pijnlijk signaal dat ze niet blijken te deugen voor onze bedrijven. Men moet meer investeren in deze jongeren. Of men wil of niet, zij vormen een wezenlijk deel van onze samenleving. Zij zullen mee de toekomst van Vlaanderen bepalen. We mogen ze niet opzijschuiven wegens herkomst, laaggeschooldheid of huidskleur.”

Zien de banken het zitten om allochtone ondernemers te financieren?

CHAKKAR. “Vroeger waren de banken achterdochtig, maar dat is omgeslagen. Het ondernemerschap binnen de gemeenschap groeit snel. De eigen verzekeringsagenten, accountants en grotere ondernemingen nemen toe. We zijn de fase voorbij van het bakkertje en het slagertje. De banken hebben dat begrepen: ze zien een nieuwe klandizie. Soms heb je van die ongemakken op maat; het verzekeren van een minibusje van een Marokkaan is niet steeds een groot succes.”

Heeft het racisme in Vlaanderen zijn beste tijd gehad?

CHAKKAR. “Neen, maar de bradage van het woord racisme hangt me de keel uit. Een kermisrel en een burenruzie bestaan niet meer in Vlaanderen, het moet direct discriminatie of racisme heten.

De zelforganisatie

De Federatie van Marokkaanse Verenigingen (FMV) kiemde in 1991 na de eerste Zwarte Zondag. Chakkar: “Vooral de jongeren waren geschrokken, koortsig en ongerust. Na de schok volgden de vragen: wat is onze verantwoordelijkheid, wat moeten we doen? We voelden meteen ook de nood om samen sterker te staan. Niet het Vlaams Blok bleek onze grootste vijand, maar de onwetendheid binnen de eigen kring, de geslotenheid en de geïsoleerdheid van de migranten.” Er ontstaan werkgroepjes. De kring die zich over de relatie tussen media en migranten bekommert, wordt geleid door Mohamed Chakkar.

In 1995 ontstaat de FMV formeel met 25 afdelingen verspreid over alle Vlaamse provincies; vandaag zijn er 56 afdelingen en 350 vrijwillige medewerkers. De FMV steunt op de tweede generatie en staat open voor mannen en vrouwen.

De Hoge Raad voor de Volksontwikkeling, met zijn decreet volksontwikkeling en het luik voor de werking met allochtonen, een politieke daad van toenmalig minister van Cultuur Hugo Weckx (CVP) – een unicum in Europa – was voor Mohamed Chakkar een leerschool. Hij nam deel aan de werkgroep allochtonen: “In de Hoge Raad zag ik de belangrijke emancipatorische stimuli voor de autochtone Vlamingen. Ik ontdekte in de ontvoogdingswil en de opvoedingsprojecten van de autochtone Vlamingen aanknopingspunten met de dynamiek die wij zelf op gang moesten brengen bij de Nieuwe Vlamingen. Van bij de start van de Federatie van de Marokkaanse Verenigingen hebben wij de klemtoon gelegd op wat ons bindt, de Oude en de Nieuwe Vlamingen, en niet op wat ons scheidt. Een allochtone vader en moeder die spreken met een autochtone vader en moeder zullen niet filosoferen over het hoofddoek of de islamitische voedselwetten. Neen, ze zullen praten over wat hen écht bezig houdt: over hoe het gaat met de kinderen, hoe de job bevalt.”

Bent u bitter over de integratiepolitiek?

CHAKKAR. “De goedbedoelde integratiepolitiek heeft veel kwaad aangericht. Het woord is ontaard tot een politiek instrument en versterkt de polarisatie. De integratiepolitiek brengt de bevolking niet dichter bij elkaar, want ze heeft op een negatieve manier de nadruk gelegd op cultuurverschillen. Waar blijft de gemeenschappelijke reactie en ervaring in verband met Dutroux, de staatshervorming, de dioxinecrisis? Daar gaat het om, en niet over het slachten van schapen, het lezen van de koran of het weigeren van varkensvlees.

“De verschillen en de exotische kanten worden beklemtoond en niet de algemeen geldige menselijke dromen en ervaringen. De integratie wekte ongewild de indruk dat allochtonen andere behoeften hebben. Dat klopt langs geen kanten. Wij willen een goede toekomst voor onze kinderen, hun veiligheid, een goede gezondheid, een gezond milieu enzovoort. Als je daar voor werkt, dan komen de mensen bij elkaar.”

Keert de Federatie van de Marokkaanse Verenigingen zich af van de patronage van de officiële integratie-ambtenaren?

CHAKKAR. “In de FMV zit de lijn en de dynamiek van een ontvoogdingsbeweging. Wij werken zoals de feministen en de flaminganten: door het zelf te doen. Als ik na vijftien jaar gesubsidieerde en officiële integratie kijk naar de resultaten van die goed bedoelde en flink betaalde pogingen om ons via de vijftig integratiecentra te emanciperen, dan zie ik een wit blad. Ik heb daar in de kadervorming gestaan. De doelgroep werd niet bereikt. Ik denk aan de centra van Werking Kansarme Jongeren, die een parkeerplaats werden voor de allochtone jeugd, voor de jongens en meisjes die weglopen van onder de harde hand van vader. Tussen de WKJ’s en de Marokkaanse gezinnen ligt geen brug. Dat is compleet anders bij de zelforganisaties en de irritatie van de officiële welzijnswerkers is daardoor een feit. Ideaal zou zijn dat de taken tussen de officiëlen en de officieuzen in overleg worden verdeeld. ‘t Moet van binnen de groep zelf komen. Van, voor en door de jeugd is onze slogan.”

In de scholen moet de sprong voorwaarts worden verwezenlijkt. Wat te doen?

CHAKKAR. “Het antidiscriminatiebeleid in de scholen is failliet. De discriminatie wordt altijd gekoppeld aan de Marokkaan of de Turk. Wat dan met de discriminatie van de schele, de dikke, de slechtziende scholier? De polarisatie tussen allochtonen en autochtonen wordt versterkt aan de schoolpoort. De kern van de zaak is: hoe pak je de onderwijsachterstand aan? Dan is het niet automatisch de beste oplossing om de allochtone leerlingen te spreiden.

” Columbia University heeft vastgesteld dat de gedwongen spreiding van de zwarte scholieren in de Verenigde Staten – via de zogenaamde busing, het verdelen per schoolbus van de leerlingen onder de High Schools buiten de zwarte woonwijken – geen zier heeft opgeleverd voor het verminderen van de leerachterstand en de integratie. De federatie is geen voorstander van concentratiescholen, maar je moet de werkelijkheid onder ogen zien en niet steeds roepen: ‘awoert, discriminatie’. Als er in de Borgerhoutse scholen voor 63% migrantenkinderen zitten, is dat geen discriminatie, maar een weerspiegeling van de bevolkingssituatie in die gemeente. Daarop hoef je het grote aantal allochtone scholieren in Borgerhout niet te verminderen door een pak van hen op de bus te zetten naar Wommelgem of Ekeren.

“De Federatie gelooft in een natuurlijke spreiding en de Marokkaanse en Turkse ouders kiezen bewust voor kwaliteit voor hun kinderen. De zonen van allochtone ondernemers worden ingeschreven in het Sint-Jan Berchmanscollege en het O.L.Vrouwecollege. Ouders zijn geen simpele duiven. Scholen met meer dan 30% allochtonen moeten meer pedagogisch comfort krijgen door een extra omkadering van de scholieren. Allochtonen in de klas geven meer werk voor de leraar. Dat gaat evenzeer op voor kinderen van kansarme Vlamingen die in bepaalde scholen buitensporig aanwezig zijn. Wees bovendien eerlijk en realistisch. Als leraren niet gemotiveerd zijn om te werken met allochtone scholieren, bezorg hen dan een uitwijkmogelijkheid.

“De Vlaamse ouders zijn door al dat gedoe bang geworden en trekken hun kinderen terug uit de Antwerpse centrumscholen ten voordele van de scholen in de randgemeenten. Dat is een gevolg van slechte communicatie en de strijd om het grote gelijk. Vergeet ook niet dat alle ouders nu meer klagen en zeuren dan twintig jaar geleden. Leraren hadden het veel gemakkelijker toen ik in Mechelen op de schoolbanken zat.”

Voeren de moskeeën het hoge woord in de gemeenschap?

CHAKKAR. “De Federatie doorbrak het monopolie op verenigingsleven van de moskeeën. Wij werken volgens een feitelijke scheiding van religie en staat. Ik ben een gelovige moslim, maar heb spijtig genoeg geen tijd om veel in de koran te lezen. De moslims in België zullen niet ontsnappen aan de ontkerkelijking van de samenleving. De klassieke generatiekloof ontstaat met de moskee die er is voor de oude peekes en met de Marokkaanse jeugdclub die de tieners boeit. In Brussel heb je de vereniging Musulmans Laïques en die heeft eigenlijk een even bizarre naam als de begrippencombinatie vrijzinnige christen.”

Blijft de hunker naar het land van oorsprong?

CHAKKAR. “Op debatten hoor ik af en toe de vraag: ‘wanneer zullen jullie alle banden hebben doorgeknipt met Marokko?’ Dan antwoord ik: ‘kijk naar de Vlamingen die uitweken naar Detroit en de tabaksvelden in Canada. Hun kinderen spreken geen Nederlands meer, zijn al twee tot drie generaties weg uit Vlaanderen, en toch verlangen ze naar sporadische contacten met het land van hun grootouders’. Wij zullen niet anders evolueren en dat is geen bedreiging voor de cultuur van Vlaanderen. Een cultuur die, zoals alle culturen, evolueert, verjongt, transformeert.”

Hebben politici van allochtone oorsprong recht op een voorkeursbehandeling?

CHAKKAR. “Allochtoon of migrant zijn is geen kwaliteitslabel op zich. De allochtoon in de politiek heeft een meerwaarde door zijn affiniteit met een groep. Maar daar houdt het op. Er bestaat niet zoiets als een allochtone politieke agenda. Fatima Bali heeft met toewijding gewerkt als groene politica. Ze moet hier echter niet komen aankloppen om onze steun te vragen voor een communiqué over het discriminerende gedrag van Agalev tegen haar. Als Agalev oordeelt dat Fatima Bali onvoldoende rijp is voor een schepenambt in Antwerpen, dan bespeur ik niet meteen een racistische houding en aanvaard ik die beslissing. Wij krijgen meer steun van sommige klassieke Vlaamse politici dan van de allochtone politici. Sommige Vlaamse beroepsmandatarissen hebben vandaag meer kennis van zaken, betere entrees en een breder sociaal netwerk. Dat zal de allochtone politicus eveneens ontwikkelen, maar zoiets vraagt tijd.”

Worden de Turkse en Marokkaanse allochtonen in dezelfde hoek geveegd als de nieuwste migranten, de Oost-Europeanen?

CHAKKAR. “De Marokkanen en de Turken gebruiken dezelfde clichés als de autochtone Vlamingen over de nieuwste golf van migranten. In die zin zijn ze zeker ingeburgerd. Je kent dat: ‘de Roemenen stelen als raven, de Polen werken in het zwart en zijn dieven, de Kosovaren en de Albanezen schieten’. In België laten ze iedereen binnen, klagen onze mensen. In de Lange Beeldekensstraat, de winkelas van Noord-Antwerpen, omhelzen de allochtone noch de autochtone winkeliers de Oost-Europese nieuwelingen van harte.”

Allochtoon, het is een krakend, zuur en technisch woord?

CHAKKAR. “Het woord allochtoon klinkt lelijk als de kakafonie van een postmodernist. In Nederland wordt gespeeld met het woord Medelanders. Dat vind ik truttig. In Berchem heet een allochtonenvereniging De Nieuwe Generatie. Dat is mooi en symbolisch. In Waregem werken De Nieuwe Belgen en er bestaat ook een vereniging met de naam Bledi, Arabisch voor mijn land. Begrippen als Nieuwe Belgen, Nieuwe Vlamingen zeggen mij het meest en brengen de juiste boodschap.

Wat ervaren de Nieuwe Vlamingen bij de beelden van de intifada?

CHAKKAR. “Daar zijn we emotioneel kapot van. De beelden van de jongen in de armen van zijn vader die lafhartig wordt neergeknald, verscheuren het hart en de ziel van de allochtonen. Die weerzin vertalen we niet in agressiviteit naar onze joodse medeburgers in België. De Federatie van de Marokkaanse Verenigingen probeert een gesprek aan te knopen met de vertegenwoordigers van de joodse gemeenschap. De moslims van Vlaanderen maken een onderscheid tussen hier en ginder. Veel Marokkaanse jongens en meisjes werken als kinderoppas bij joodse mensen. Meer vertrouwen kan je elkaar toch niet geven, iemand laten zorgen voor je kroost.”

Frans Crols