Poppen en automaten

Poppen en automaten hebben kunstenaars vaak geïnspireerd. Een fascinerende tentoonstelling in Düsseldorf exploreert dit thema van de “reproductie” van het menselijk lichaam.

De wereld van de automaat, de androïde, het fabelachtige creatuur dat tot leven komt door de kracht van de kunstenaar is een eeuwenoude mythe. Denken we maar aan Aphrodite, die het Pygmalion-standbeeld tot leven brengt, of Hephaïstos die in klei het lichaam van een jonge maagd modelleert. Na de Grieken hebben ook andere beschavingen wezens voortgebracht die tegelijk terreur, angst, verwondering of afkeer opwekten. En uiteindelijk was het één van de meest briljante grondleggers van de westerse litteratuur, François Rabelais, die in de Griekse taal de term “automaat” vond.

De 19de eeuw was een bijzonder productieve eeuw. Dankzij de ontwikkeling van de wetenschappen en de nieuwe industriële technieken, komt dit thema uitgebreid aan bod in opera, literatuur en theater. Ook in de 20ste eeuw wordt deze lijn doorgetrokken, met vreemde bewegende schepsels die zelfs tot in de bioscoop doordrongen, waar zij bijdroegen tot de vermaardheid van Lubitsch, Wiene of Fritz Lang met zijn schitterend “Metropolis”.

Een onuitputtelijk thema dus dat – hoe kan het ook anders – eveneens tot de verbeelding van schilders, tekenaars en beeldhouwers sprak. Vandaar het idee van de organisatoren in Düsseldorf om een tentoonstelling te brengen van werken van kunstenaars die de reproductie van het menselijk lichaam beschouwen als een variatie voor volwassenen op de kinderspelen, het geheel in een sfeer van mysterie en waanbeelden. De tentoonstelling beklemtoont de verschillende tendensen van de avantgardekunst, sinds het begin van de eeuw tot aan bepaalde werken uit de jaren ’50-’60. De bezoeker vindt er niet alleen grote namen, maar ook grote werken terug. ” Muses inquiétantes” van de Chirico, dadaïstische constructies van Rudolf Schlichter, Raoul Hausmann, Max Ernst, erotische fantasiebeelden van Hans Bellmer (en zijn “Pop”), surrealistische etalagepoppen, Richard Baquié die een beroemd werk van Marcel Duchamp herwerkt: hier ontdekt men hoe rijk het thema nog is aan onuitgegeven en bijzonder creatieve toepassingen. De tragiek en het drama (bij Grosz of Dix), de seksuele metamorfose (bij de Fransman Pierre Molinier), de kinderlijke pop ( Moholy-Nagy), het houten model ( Man Ray, Claude Cahun), de automaten van de moderne wereld ( Malevitch, Schreyer, Léger) komen tot leven en laten bij de bezoeker een diepe en krachtige indruk na van hybride, obsessionele voorstellingen. Een hoogstaande tentoonstelling met een degelijke catalogus (helaas uitsluitend in het Duits), de moeite waard om de grens over te steken.

“Puppen, Körper, Automaten” in de Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen, Grabbeplatz 5, Düsseldorf. Tot 17/10, van 10 tot 18 uur, behalve op maandag. Catalogus (49 DM).

Alain Delaunois