Joseph Stiglitz schreef een lijvig boek over de euro waarin hij de vloer aanveegt met Europese politici en hun muntunie. “Het Europese project is veel te belangrijk om op te offeren voor zoiets onbelangrijks als een gemeenschappelijke munt.”
Ik maak me ernstige zorgen over de verwoestende effecten van de euro”, zegt de Amerikaanse econoom Joseph Stiglitz (73). Zijn boek De euro verschijnt deze maand in de Nederlandse vertaling en is gerust vernietigend te noemen voor de Europese eenheidsmunt. Maar wie denkt dat de Amerikaanse topeconoom tegen Europese integratie is, heeft het mis. In een gesprek in zijn woonplaats New York noemt hij het Europese project juist “te belangrijk om aan het kruis van de euro te nagelen. De eenvoudige boodschap van mijn boek is dat Europa misschien beter het europroject kan verlaten om de Europese integratie te redden. Ik denk dat de Europese integratie heel belangrijk is geweest, echt geweldig voor de wereld, niet alleen voor Europa.” Er is meer Europa nodig. Nu is het “noch vlees noch vis”, aldus een passage uit zijn monumentale boek.
U besteedt honderden pagina’s aan het onderuit halen van de euro. Maar dan komt u toch met een oplossing voor het behoud van de munt.
JOSEPH STIGLITZ. “Als je ziet wat er allemaal is geïnvesteerd in het project zou het wijs zijn het ook af te maken. Ik denk dat het kan werken als aan bepaalde voorwaarden is voldaan: de introductie van euro-obligaties, een bankenunie, een Europees systeem voor de garantie van spaartegoeden en een industriepolitiek om landen die achterlopen te ondersteunen.”
Maar is dat momenteel wel politiek haalbaar?
STIGLITZ. “Nee. Ik denk dat Europa voor het bekende maar slechtst denkbare scenario gaat: voortmodderen.”
Volgens u is het “bijna onvermijdelijk” dat de eurozone opbreekt. Op de financiële markten wordt daar nu niet vanuit gegaan. Wat zal de nieuwe eurocrisis ontketenen?
STIGLITZ. “Dat gebeurt op het snijvlak van de financiële markten en de politiek. Met de brexit hebben we gezien wat er gebeurt als grote delen van de bevolking door zware tijden gaan. Het werk van de econoom Branko Milanovic heeft aangetoond dat één groep wereldwijd is achtergebleven: de lagere middenklasse. Het is een onvoorspelbare situatie met Le Pen in Frankrijk en de Vijfsterrenbeweging in Italië. Als beleggers hun geld terugtrekken, stort het bankensysteem in. Zou Europa ook het grote Italië te hulp schieten zoals met Griekenland en Portugal? Dat waren kleine economieën. Europa staat voor een existentiële kwestie: wat is de omvang van de hulp die het bereid is aan Italië te geven? Je hoort Duitse politici nu al roepen. ‘Geen bail-out voor Italië.’ Dat zal toch gebeuren, maar het politieke debat wordt alleen maar scherper. Hoe zal dat eindigen? Het korte antwoord is: niet op een leuke manier.”
U zou niet teleurgesteld zijn als de euro verdwijnt?
STIGLITZ. “Nee, nee. Bekijk het ook praktisch. Als de euro wordt opgeheven, hoef je echt niet meer zoals vroeger te reizen met al dat papiergeld en muntjes in je zak. Ik reis naar zoveel landen zonder dat ik ooit contant geld gebruik. We gaan toch naar een wereld met digitaal geld. Om de euro nou zo belangrijk te vinden, komt mij als econoom nogal maf over.”
U zegt dat de euro samen met bezuinigingen een zware wissel heeft getrokken op economieën in Europa. U stelt dat het Verenigd Koninkrijk er goed aan heeft gedaan buiten de euro te blijven.
STIGLITZ. “Neem Zweden. Die economie had nooit zo snel kunnen herstellen na de crisis van 2008 als het land deel had uitgemaakt van de eurozone. Een land heeft veel voordelen als het zich niet hoeft te schikken naar de doctrines van de EU. Als je bekijkt wat er is gebeurd met de euro zou ik geen enkel land willen aanraden toe te treden tot de eurozone. Het is moeilijker om te vertrekken dan toe te treden.”
Op verzoek van Stiglitz vindt de ontmoeting plaats in de iconische Metro Diner aan de Upper West Side. Dat is de buurt waar de eigenwijze hoogleraar woont en al vijftien jaar aan Columbia University lesgeeft. Terwijl Stiglitz heel symbolisch een Atheense omelet met feta eet, vertelt hij geduldig dat de euro het integratieproces dreigt op te blazen. Ook de economische problemen in eigen land en de controversiële presidentskandidaat Donald Trump passeren de revue.
In een eerdere column schreef Stiglitz in zijn jeugd veel armoede, periodieke en hardnekkige werkloosheid en eindeloze discriminatie van Afro-Amerikanen gezien te hebben. Hij noemde de groeiende inkomenskloof in westerse landen “een kanker in de samenleving”, die de democratie ondermijnt en de economie verzwakt. De zoon van een verzekeringsagent en een schoollerares uit het afgelegen Indiana staat op plaats drie in de lijst van meest geciteerde economen. Beroemde boeken van zijn hand zijn Globalization and its discontents (2002) en The Price of Inequality (2012). In zijn nieuwe boek is Duitsland voor Stiglitz de grote boeman. Griekenland is duidelijk het slachtoffer voor de man die onlangs de uiterst linkse Syriza-regering nog adviseerde.
Stiglitz stelt dat Europese sleutelpolitici mooie beloften over het verkleinen van de economische kloof niet hebben kunnen waarmaken. De Nobelprijswinnaar noemt het oneerlijk dat banken werden gered met miljarden die ten goede zijn gekomen aan aandeelhouders en obligatiehouders. Dat terwijl de kwetsbaarste groepen in Europa zware bezuinigingen in de gezondheidszorg en de sociale zekerheid moesten slikken. Stiglitz zegt dat de vereiste lage begrotingstekorten en beperkte staatsschulden de ongelijkheid tussen én in landen hebben vergroot. De muntunie heeft zo de economische instabiliteit juist vergroot in plaats van teruggedrongen. De euro is momenteel enkel een belemmering voor verdere politieke en economische integratie. De economische stagnatie die Europa al jaren parten speelt, heeft volgens Stiglitz grote politieke gevolgen. Hij denkt dat het moment is aangebroken, zowel in Europa als in de Verenigde Staten, dat politici de rekening gepresenteerd krijgen.
U ziet veel overeenkomsten tussen de euro en de globalisering, en de beloftes van vrijhandelsakkoorden. Politieke leiders tuigen systemen op die slecht zijn voor burgers
STIGLITZ. “Ze zijn het contact met de kiezers kwijt. Politici hebben niet geluisterd naar de mensen. Het is jarenlang top-down geweest. Burgers werd beloofd dat de tijden ten goede zouden keren. Onder het motto: wij zijn de experts. Jullie zullen ons bedanken. Niet dus.”
U was econoom bij de Wereldbank. U was te kritisch en dat kostte u uw baan. U bent in uw boek vernietigend over de trojka van de Europese Centrale Bank, de Europese Commissie en het Internationaal Monetair Fonds. Toch toont u ook optimisme over instituten zoals het IMF.
STIGLITZ. “Ik ben zeker optimistischer geworden. In het boek lijkt het alsof Duitsland de agenda dicteert. Maar er zijn wel degelijk dingen veranderd. Het IMF laat tegenwoordig veel kritische zelfreflectie zien. Het IMF heeft zich in de Ierse crisis opgesteld tegen de wens van de Europese Centrale Bank. Tegenwoordig zegt het IMF een herstructurering van de schuld van Griekenland als voorwaarde te stellen voor nieuwe programma’s. Duitsland zegt dat natuurlijk niet te willen. Maar het land wil dat het IMF aan boord blijft. Het is duidelijk dat een van de partijen water bij de wijn moet doen. Ik denk dat het IMF zal winnen. Ze zullen het een andere naam geven om gezichtsverlies voor Duitsland te voorkomen.”
U wil dat rijkere noordelijke landen Griekenland meer helpen. Hoe ga je om met het ‘moral hazard’-probleem? Kun je uitgaan van de goedheid van lidstaten? Is er niet genoeg verspild?
STIGLITZ. “Die ‘moral hazard‘-discussie is schromelijk overdreven. Er is geen enkel land dat vrijwillig tekent voor wat Griekenland heeft doorstaan. Niemand zou dat bij zijn volle verstand doen. Het meeste geld dat beschikbaar is gesteld is niet naar Griekenland gegaan, maar naar Duitse en Franse banken.”
In Europa wordt u een linkse econoom genoemd. Wordt u in de VS weleens als een communist afgeschilderd?
STIGLITZ. “Ik karakteriseer mezelf als een centrist. De Amerikaanse politiek is dramatisch veranderd de jongste drie, vier jaar. Er is een heel grote progressieve beweging. Het succes van Bernie Sanders heeft laten zien dat voor mensen onder de 35 en 40 het label ‘socialist’ weinig zegt. Als Sanders de nominatie had binnengesleept, had de politieke rechtervleugel wél de messen getrokken en hem als een communist neergezet.”
Inkomensongelijkheid en de impact op de economie is een onderwerp dat u al jaren geleden heeft aangekaart.
STIGLITZ. “In mijn proefschrift, ja.”
Denkt u dat de zorg alsnog wordt opgepikt in de politiek met Sanders, Clinton en Trump?
STIGLITZ. “Ik denk het wel. Het is niet zo dat mensen zich hebben laten overtuigen door mijn argumenten. De situatie is zodanig verslechterd dat mensen de gevaren van de wijder wordende inkomenskloof zien. Mensen konden het niet meer negeren. De symptomen zijn zeer zorgwekkend.”
Kunt u voorbeelden geven?
STIGLITZ. “De levensverwachting van een grote groep Amerikanen daalt. Sterfte bij bevalling komt heel vaak voor. Een andere zorgwekkende statistiek stipte ik in mijn boek The Price of Inequality aan: de afname van gelijke kansen. De kansen van jonge Amerikanen zijn veel sterker verbonden met het inkomen en de opleiding van de ouders dan in andere westerse economieën. Je hebt de Scandinavische landen en Nederland aan de ene kant en de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk aan de andere kant. De verschillen zijn enorm.”
U noemt ook sociale ziektes.
STIGLITZ. “Alcoholisme, drugs, zelfmoord en obesitas. We hebben 5 procent van de wereldbevolking en 25 procent van de mensen in de gevangenis. Veel staten besteden meer aan gevangenissen dan aan universiteiten. Terwijl je met de ene levens vernietigt en met de andere levens opbouwt. Het belangrijkste symptoom van stagnatie is op dit moment Trumpism.”
Hoe schat u de kansen in voor de zakenman?
STIGLITZ. “Het is onwaarschijnlijk dat hij gaat winnen. Maar iedereen is zeer nerveus. De enige reden waarom ik niet doodsbenauwd ben, is dat we een systeem van checks en balances hebben. Trump zal het Congres niet controleren en hij heeft ook zijn eigen partij niet onder de duim.”
We kunnen dus weer rustig slapen?
STIGLITZ. “Nee, hij houdt mogelijk straks zijn vinger op de nucleaire knop.”
Wat is economisch gezien de nucleaire knop? Wat baart u economisch de meeste zorgen aan Trump?
STIGLITZ. “Hij heeft al gezinspeeld op de mogelijke richting waarin hij gaat. Hij heeft voorgesteld enorm in infrastructuur te investeren zonder enige uitleg hoe hij het wil betalen. Trump zei onlangs opnieuw over de Amerikaanse staatsschuld te willen onderhandelen. Hij is daar nog altijd niet op teruggekomen. Dat soort gekke dingen kan de rente tot stratosferische hoogten doen stijgen. Dan is het voorbij met de Verenigde Staten als veilige haven.”
Joseph E. Stiglitz, De euro. Hoe de gemeenschappelijke munt Europa bedreigt, 22,50 euro. Stiglitz komt eind deze maand naar Europa voor boekpromotie
Gerben van der Marel in New York
“Europa kan misschien beter het europroject verlaten om de Europese integratie te redden”
“De situatie is zodanig verslechterd dat mensen de gevaren van de wijder wordende inkomenskloof zien”
“Ik zou geen enkel land willen aanraden toe te treden tot de eurozone. Het is moeilijker om te vertrekken dan toe te treden”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier