Plannen om justitie te hervormen: minimalistisch en toch onmogelijk

De plannen met Justitie van de coalitie in wording vormen een paradox. Ze zijn te minimalistisch en tegelijk te ambitieus. Te minimalistisch, want slechts een schaduw van wat er nodig is voor een grondige hervorming. Te ambitieus, want in de huidige stand van Justitie amper realiseerbaar.

De verklaringen over het coalitievoorstel over de voorgestelde beperking van het aantal rechtbanken van eerste aanleg zijn wat schimmig. Justitie is momenteel ingericht in 27 gerechtelijke arrondissementen. Dat aantal wil de coalitie in spe minstens halveren. In Vlaanderen komt er dan slechts één rechtbank per provincie, klink het stoer. Dat betekent ook dat er in Waalse provincies plaats is voor meerdere rechtbanken van eerste aanleg.

Nergens wordt een aanvaardbare argumentatie gegeven voor deze discriminatie. Er is maar één uitleg: Wallonië wil geen grondige hervorming en krijgt grotendeels zijn zin – nog voor de volgende minister van Justitie al begonnen is.

Ter herinnering, ook de hervorming van minister van Justitie Stefaan De Clerck werd in het zuiden van het land gestremd. De Kortrijkzaan wilde een eenheidsrechtbank per provincie. In plaats van een aparte arbeidsrechtbank, een rechtbank van koophandel en een van eerste aanleg, zou die rechtbank de dossiers centraliseren. Dit zou een grondige sanering betekenen. De 81 voorzitters – laat staan de ondervoorzitters – zouden afgeslankt worden tot slechts elf, een per provincie en een in Brussel.

Maar de hervorming ging te ver. De magistratuur, gesteund door Franstalig België, lag dwars. Ook de gevestigde machten, vakbonden en patronaat, deden dat. Zij leveren de lekenrechters bij de rechtbanken van koophandel en de arbeidsrechtbanken. Dat voorrecht verliezen ze niet graag. Deze starre houding heeft een woord: corporatisme.

Het is gemakkelijk om te voorspellen dat de geringe justitiehervorming die nu op tafel ligt bij de coalitieonderhandelaars ook op niets uitdraait. Niet alleen door de tegenwerking van de magistratuur en Franstalig België, maar ook omdat 2,5 jaar – de termijn die de regering nog kan regeren – gewoon te kort is om de rechterlijke structuren met de helft af te bouwen.

Ter herinnering, eerder beten al andere ministers hun tanden stuk op Justitie. Ook de Feniks-hervorming van Marc Verwilghen (Open Vld) was een slag in het water.

Is Justitie dan niet te hervormen? Toch wel, maar op de juiste basis. De volgende minister van Justitie kan zijn steentje bijdragen. Onder een vorig regime werd bij wijze van proef een werklastmeting gedaan op enkele rechtbanken. Het is perfect mogelijk om dit project het volgende gerechtelijk jaar uit te breiden tot alle hoven en rechtbanken, inclusief vrederechters en politierechtbanken. Zo kan de federale overheidsdienst Justitie perfect in kaart brengen hoeveel dossiers elke instelling apart in welke tijd behandelt. Deze informatie kan dan weer de basis vormen voor een grondige hervorming in de volgende legislatuur, door het aantal rechters en rechtbanken evenwichtig te spreiden naargelang de werklast.

De volgende minister van Justitie hoeft dus geen grote revolutie te lanceren, want hij kan die toch niet waarmaken. Hij zal een grotere impact hebben als hij dat werk voorbereidt voor zijn opvolger. Gezocht: een bescheiden en realistische minister van Justitie.