Overleeft de regering-Verhofstadt 2005?

Een armlastige begroting en communautaire koorts: dat is een cocktail die voor elke Belgische regering dodelijk is. Verhofstadt krijgt deze gifbeker volgend jaar geserveerd. Overleeft zijn paarse regering 2005?

Belgische regeringen vallen over begrotingen. Als de ene coalitiepartner meer wil uitgeven terwijl de andere meer wil besparen, dan is een bezoek aan de koning nooit veraf. Toch wil de Wetstraat officieel niet gezegd hebben dat ze over de centen gestruikeld is. Neen, naar Belgische traditie wordt een communautair geladen dossier opgediend als drogreden voor de val van de regering. Dat leidt de aandacht af van de fundamentele splijtzwam. 2005 heeft beide ingrediënten in petto. De begrotingscontrole voor 2005 en de begrotingsopmaak voor 2006 beloven een harde noot om kraken te worden, en de communautaire dossiers liggen voor het oprapen.

Toch vallen Belgische regeringen niet meer zo snel. Elke partij verkiest de macht, met bijbehorende postjes en media-aandacht, boven het anonieme vagevuur van de oppositie. En bovenal is het besef boven én onder de taalgrens gerijpt dat een voortijdige regeringsval uit den boze is, uit schrik voor een nieuwe verkiezingsoverwinning van het Vlaams Belang. Het electorale succes van het Vlaams Belang is het cement dat het federale paars bij elkaar houdt.

Splijtzwam 1: de begroting

De regering pronkt graag met een begroting in evenwicht. Die van 2005 was al de zesde op rij. Die communicatiestrategie verklaart volgens een aantal analisten de opmerkelijke hoge groei. Toch is dat begrotingsevenwicht maar schone schijn. Niet alleen houdt een ongezien lapwerk van eenmalige en/of weinig kwalitatieve maatregelen de boel bij elkaar, de begroting is ook bijzonder kwetsbaar voor de conjunctuur. De regering gaat uit van een groei van 2,5 % voor volgend jaar. Dat is optimistisch, omdat de conjunctuur al in de tweede helft van dit jaar aan dynamiek verloor en het is bang afwachten hoeveel schade de dure olie en de sterke euro veroorzaken. De begroting 2005 is er eentje pro forma. Het is een tijdelijk document om de rust in de tent te bewaren.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ( Oeso) waarschuwt trouwens dat er extra maatregelen nodig zijn om dat evenwicht in 2005 en 2006 te halen. Ook de Nationale Bank en de Europese Commissie verwachten volgend jaar bij een ongewijzigd beleid een tekort van 0,3 à 0,4 % in het bruto binnenlands product (BBP). Begrotingsminister Johan Vande Lanotte ( SP.A) moet dus nog op zoek naar ongeveer 1 miljard euro, en dat is niet weinig. Het illustreert dat de gordiaanse begrotingsknoop die premier Guy Verhofstadt ( VLD) moet ontwarren, elk jaar ingewikkelder wordt. Want in het keurslijf van het begrotingsevenwicht valt de rode uitgavendrift steeds moeilijker te rijmen met de blauwe lastenverlaging.

Tot en met 2002 liep deze oefening nog vlot. De daling van de rentelasten financierde de stijgende uitgaven, en van een lastenverlaging was nog geen sprake. Integendeel, de fiscale druk steeg zelfs naar een recordniveau van 45,6 % van het BBP in 2002. In 2003 mocht blauw dan ook zijn paradepaardje van lastenverlagingen van stal halen. De fiscale druk daalde, maar omdat de uitgaven fors stegen, raakte de begroting snel in ademnood. Een pijnlijke confrontatie werd vermeden door het blik van de eenmalige inkomsten open te trekken.

Deze eenmalige inkomsten doven dit en volgend jaar echter uit. Hoe kan paars dan verder aan elkaar gelijmd worden? De regering gokt, naast de rentebonus die trouwens langzaam aan kracht inboet, op een sterke conjunctuur ter vervanging van de eenmalige inkomsten om de begroting uit de rode cijfers te houden. Daarnaast wordt de belastinghervorming van 2004 en 2005 grotendeels pas uitbetaald in 2006 en 2007, terwijl ze nú al gecompenseerd is door een resem kleinere belastingverhogingen. Per saldo kwam er daarom van een lagere fiscale druk nog niet veel in huis. Blauw kreeg hoogstens een lastenverschuiving, terwijl rood wél zijn slag thuishaalde. Want de uitgaventrein raast onverminderd door, van 43 % van het BBP in 1999 naar 45 % dit jaar. De conjunctuur zat in de periode 2001-2003 weliswaar tegen, maar dat is op zich onvoldoende om de uitgavenstijging te verklaren. “De PS is enkel geïnteresseerd in zo hoog mogelijke uitgaven,” zegt een bron binnen de Hoge Raad voor Financiën. De snelle en bijna ongecontroleerde stijging van de uitgaven voor gezondheidszorg maakt het zo goed als onmogelijk om de overheidsuitgaven in toom te houden. De vergrijzing slaat nu al fors toe in de staatskas.

Zelfs bij een goede conjunctuur wordt er volgend jaar een tekort verwacht, een tekort dat door de conjuncturele risico’s alleen maar kan toenemen. Wie bindt in om dat gat te dichten? De VLD kan niet nóg meer terugkomen op de belastingverlaging of de partij riskeert te imploderen. Maar kan of wil de PS wel inbinden? De PS kreeg totnogtoe vrijwel alles gedaan onder Verhofstadt, maar wat als de premier in 2005 eens ‘neen’ zegt tegen voorzitter Elio Di Rupo? Een communautaire aanleiding voor een regeringsval zal in elk geval vlug gevonden zijn.

Splijtzwam 2: communautaire kwesties

Politieke thema’s die op het eerste gezicht niet lijden onder de verhoudingen tussen noord en zuid, kunnen plots de gevoelens hoog doen oplaaien. Zo werden een investering ( DHL) en een exportdossier (wapenhandel) plots ‘besmet’ met het communautaire virus, en als beide landsdelen het scherp spelen, komen regeringen in problemen.

De financiering van en de uitgaven in ziekenzorg zijn bijvoorbeeld zo’n potentiële splijtzwam. De eis van de Vlaamse ziekenhuizen om de gezondheidszorg te splitsen – het standpunt van zowat alle Vlaamse partijen – kwam hard aan in het zuiden. Minister van Sociale Zaken Rudy Demotte (PS) denkt de lont uit het kruitvat te hebben getrokken door de uitgaven van de ziekenhuizen te objectiveren. Demotte heeft echter zijn eigen administratie niet mee. De ambtenaren van zijn departement zijn volledig vervreemd van de minister, die liever met zijn kabinetsmedewerkers plannen uitwerkt.

Een ander ‘neutraal’ dossier is het werkloosheidsbeleid. Ook hier is een communautaire opstoot mogelijk, omdat de controle op de Waalse werklozen erg laks is in vergelijking met de Vlaamse. In goede economische tijden is het noorden bereid een oogje dicht te knijpen, maar als het wordt geconfronteerd met faillissementen en een hogere werkloosheid, verdwijnt die goede wil.

En wat met het communautaire dossier bij uitstek: de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde? De Vlaamse regering noch de Waalse partijen lijken bereid toegevingen te doen in dit dossier. Het overlegcomité, waarin de federale regering en de gemeenschaps- en gewestregeringen proberen communautaire kwesties op te lossen, besliste een interministeriële conferentie voor institutionele hervormingen op te richten, om een regeling te zoeken voor de splitsing van het arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde. Dat is een positief teken, klinkt het in regeringskringen, omdat de Vlaamse partijen daarmee erkennen dat ze met de Franstaligen willen praten (in plaats van de splitsing eenzijdig door te drukken).

Vinden de partijen een oplossing voor de kwestie BHV, dan heeft het Communautaire Forum dat op 19 oktober in de Senaat werd geopend een kans op slagen. Een van de bevoegdheden die zo goed als zeker op tafel komen op het Forum, is mobiliteit. Het Arbitragehof vernietigde immers verschillende wijzigingen aan de verkeerswet, die de zogenaamde ‘superboetes’ invoerde. De rechters dreigen de hele wet op losse schroeven te zetten. Specialisten voorspellen nu al dat de gewesten zelf hier heel wat initiatieven zullen nemen, en dat zou wel eens kunnen botsen met de federale regering. Steve Stevaert – wiens partij zowat alle ministers levert die te maken hebben met mobiliteit – is alvast voorstander van een regionalisering.

PS moet water in wijn doen

De Vlaamse regeringspartijen willen de communautaire koorts niet ten top drijven. Ze zijn doodsbenauwd om met een communautair thema de verkiezingen in te gaan, omdat dit in de kaart speelt van het Vlaams Belang. Liever nu een beslissing nemen in de hoop dat die tegen de volgende verkiezingen verteerd is, dan het dossier te laten aanslepen. De Franstalige partijen beseffen dat ook. Stonden ze tot voor kort onverschillig tegenover de opeenvolgende Vlaams Blok-verkiezingsoverwinningen, dan denken ze daar vandaag anders over. Ze weten dat ze dus best water in de wijn doen om te vermijden dat de radicaal rechtse partij incontournable wordt in sommige beleidsorganen.

Daan Killemaes – Hans Brockmans

De begrotings-controle voor 2005 en de begrotings-opmaak voor 2006 beloven een harde noot om kraken te worden.