Waarom zijn de economen er niet in geslaagd de financiële crisis te voorspellen? Waarom loert de volgende crisis al om de hoek? In De muizenval legt VKW-hoofdeconoom Geert Janssens uit waarom de gangbare verklaringen voor de crisis niet volstaan om ons voor te bereiden op een veiliger toekomst. Janssens komt tot de vaststelling dat de mens lijdt aan een hardnekkig onvermogen om uit zijn fouten te leren. De consument, belegger of spaarder zal steevast in de muizenval van de crisis stappen. Volgens Janssens ging de economische wetenschap de mist in omdat ze ervan uitging dat elke economische handeling zuiver rationeel is. Terwijl dat niet zo is. Om de oorzaken van de crisis te verklaren, haalt hij er elementen uit de biologie en de psychologie bij.
Janssens verwijst naar het boek Animal Spirits van de Nobelprijswinnaars George Akerlof en Robert Shiller. Die wijzen erop dat sociale, psychologische en emotionele factoren onze economische beslissingen sterk kunnen beïnvloeden. Het zijn de zogenoemde animal spirits als vertrouwen, rechtvaardigheid, geldillusie, corruptie en verhaallijnen. Geldillusie wijst op het gebrekkige inzicht van de prijzenevolutie. Zo hebben veel mensen lange tijd gedacht dat de prijsstijgingen van vastgoed reëel waren, terwijl ze een gevolg waren van de stijging van de levensduurte.
Verhaallijnen zijn volgens Janssens een zeer belangrijke animal spirit. De mens blijft zich vastklampen aan dezelfde verhalen die hem dag na dag worden verteld. Op basis van wetenschappelijk onderzoek toont Janssens ons in het boek aan dat zulke verhalen leiden tot gangbare meningen die op de duur zelfs een geloofsovertuiging worden. Een voorbeeld: een halve eeuw lang hebben we via de tekenfilmheld Popeye geleerd dat spinazie heel wat ijzer bevat en dat dat goed is voor je kracht en weerstand. In werkelijkheid zit er tien keer minder ijzer in spinazie dan aangenomen. De spinaziemythe is een typisch voorbeeld van hoe een verhaal een eigen leven gaat leiden. Ook het beleid van Fed-voorzitter Alan Greenspan in de aanloop naar de crisis is zo’n verhaal. Janssens: “Samenhangende verhalen over de weldaden van het monetair beleid bezorgden Greenspan de status van een soort mister Popeye. Hier waren niet spinazie maar lage rentevoeten en veel geldcreatie de wondermiddelen. Zo creëerde men steeds grotere zeepbellen om de gevolgen van de vorige te camoufleren.” Iedereen geloofde het Greenspan-verhaal dat de economie rationeel en mathematisch perfect werkte.
Dat blinde geloof in sommige verhalen zou te maken hebben met de menselijke hersenwerking: we denken vooral intuïtief en zien daardoor de wereld zoals hij zich aan ons presenteert. Wat we niet onmiddellijk zien, bestaat gewoonweg niet. Zolang de huizenprijzen stijgen, is er geen daling en had elke goeroe — Greenspan of een andere — gelijk. De constructie van de euro leek stevig zolang alles goed ging. Onze hersenen zijn lui en dus nemen we niet de tijd om te graven naar dieperliggende informatie waarmee we in staat zouden zijn de hype te doorprikken. Dat maakt de kans groot dat we in de toekomst fouten herhalen die we bij de vorige financiële crisis gemaakt hebben.
Geert Janssens, De muizenval, Davidsfonds, 2014, 108 blz., 14,95 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier