Over het temmen van mensen

Na zijn toespraak ‘Regels voor het mensenpark’ werd de Duitse filosoof Peter Sloterdijk verketterd als voorstander van het ‘telen’ van een bepaald menstype.

Het komt er niet op aan de mensen te temmen door een humanistisch beschavingsideaal, maar om ze te telen. Die provocante samenvatting blijft nog altijd nazinderen na een toespraak van de vermaarde Duitse filosoof Peter Sloterdijk op 20 juli 1999 op een congres over de filosoof Martin Heidegger. Normaal blijft zo’n congres beperkt tot een onderonsje voor academici, die hun theekransje van de banaliteit redden door complexe bespiegelingen waarvan de buitenwereld vooral niet wakker ligt. De zoveelste spreker van dienst, Sloterdijk, had zijn lezing in licht gewijzigde vorm overigens al twee jaar eerder in Bazel uitgesproken en daar had geen haan ernaar gekraaid.

Vorig jaar in het Duitse Elmau bevonden zich evenwel ook enkele journalisten in de zaal, die de verbazing of zelfs verbijstering op het gelaat van sommige andere filosofen niet ontgaan was. Voeg daar nog enkele confraters aan toe die plots een schitterende gelegenheid zagen komen aangewaaid om een openstaande rekening met de spreker te vereffenen en de affaire-Sloterdijk was een feit. Elk Duits blad dat zichzelf enigszins respecteerde, ventileerde zijn mening over de lezing, zonder acht te slaan op de context en de bedoeling. De toespraak werd dan maar te boek gesteld onder de titel Regels voor het mensenpark en wordt in de Nederlandse vertaling gevolgd door een brede schare van reacties en toelichtingen, een interview met de auteur incluis.

Museum van de naïviteit.

Decennialang was de inmiddels 52-jarige Peter Sloterdijk de lieveling van de linkse academische goegemeente in Duitsland en ver daarbuiten. Na de Elmau-lezing wordt de ex-68’er door dezelfde fanclub de grond in geboord als cryptofascist en aartsgevaarlijke rechtse rakker. Waarop de gebelgde filosoof in een al bijna even spraakmakend interview in het Nederlandse weekblad Elsevier riposteerde: “Ik heb nooit gezworen dat ik links zou blijven of in een museum van de naïviteit met almaar minder bezoekers zou overwinteren.” Denk ook na deze pittige oneliner vooral niet dat Sloterdijk achter de stoottroepen van extreem-rechts aan marcheert. Nu zijn toespraak in alle rust gelezen en geanalyseerd kan worden, valt net op dat hij juist zwaar stelling neemt tegen elke vorm van fascisme of totalitarisme. Sloterdijk verwerpt extreem-rechts even radicaal als resoluut.

Heeft de krijsende massa de toespraak dan zo verkeerd geïnterpreteerd? Het antwoord daarop klinkt zonder de minste twijfel bevestigend. Het echt stuitende van de hele affaire is evenwel dat Sloterdijk gewoon op de ideologische brandstapel vastgebonden wordt, omdat hij weigert slaafs de bevelen op te volgen van de gedachtepolitie van het voorgeschreven politiek correcte denken. Klaagt hij: “Omdat ik als filosoof wel wil nadenken over de vraag wat er in de toekomst met de mens gebeurt, geld ik tegenwoordig als rechts of als een cryptofascist.”

Hitler en het klonen.

Tegelijkertijd moet toegegeven worden dat Sloterdijk ook de provocatie niet schuwt (al ontkent hij dat in alle toonaarden). Bovendien sprak hij de lezing uit in een zaal waar ook joodse filosofen sowieso al met de zwaaiende vinger naartoe gekomen waren. Er werd immers gedebatteerd over de foute Martin Heidegger. Uitgerekend op dat podium begint een Duitse filosoof over het failliet van het humanisme. De Verlichting heeft de mens immers niet kunnen veranderen, zo constateert hij. De Verlichting heeft de holocaust en andere verschrikkingen niet kunnen voorkomen. Sloterdijk heeft het niet eens over het veranderen van mensen, maar over het temmen van mensen.

Hij heeft een alternatief klaar: de nieuwe mens kan wel degelijk verbeterd worden dankzij de gentechnologie of het klonen. We vatten nu al te ruw samen, maar op die manier moeten de ironisch bedoelde opmerkingen ook gehoord zijn door al wie nog wakker was in de zaal in Elmau. Had Sloterdijk het over het fokken van een bepaald favoriet type mens? Hadden Hitler en zijn trawanten dat al niet gepropageerd?

Willoze mens.

Hopelijk wordt de werkelijke bedoeling van Sloterdijk na het verschijnen van steeds meer vertalingen van zijn lezing dan toch nog aangegrepen om het debat te openen. Hij wil immers dat er nagedacht wordt over de mens in de 21ste eeuw. De gentechnologie en het klonen fungeren daarbij alleen maar als voorbeeld én metafoor. Sloterdijk voert immers geen biologisch betoog, maar een filosofisch-maatschappelijk.

Ook op de fundamenteel nieuwe biologische ontwikkelingen heeft het humanisme (met zijn verheven beeld van de mens als laatste waarheid in de geschiedenis) overigens geen antwoord. Door het taboe verklaren van de gentechnologie, loopt het humanisme alleen maar achter de feiten aan. Sloterdijk wil juist geen willoze mens, die zich op sleeptouw laat nemen door de gebeurtenissen en de manipulaties.

Peter Sloterdijk e.a., Regels voor het mensenpark. Boom, 176 blz., 790 fr.

luc de decker