Opgepepte koffieprijs

In minder dan drie weken tijd koerste de koffieprijs bijna 30 % hoger. De stijging is echter niet duurzaam en dat schept beleggingsopportuniteiten.

Begin dit jaar oogden de vooruitzichten voor koffie nog enigszins somber. Er werd namelijk verwacht dat de globale koffieopbrengst in het lopende oogstjaar (2010-2011) fors hoger zou uitkomen. Oorzaak is de stijging van de Braziliaanse oogst. In Brazilië – veruit de grootste koffieproducent ter wereld – verloopt de koffieproductie volgens een tweejaarlijkse cyclus, waarbij een goed jaar afwisselt met een minder goed. In het minder goede 2009-2010 kwam de opbrengst uit op 44,8 miljoen zakken (van 60 kilogram). Voor dit jaar wordt op een fors hogere oogst gerekend. Met de prognose van het Braziliaanse ministerie van Landbouw wordt in de markt weinig rekening gehouden, omdat het cijfer van de Brazilianen de werkelijke oogst steeds zwaar onderschat. Zo lag de Braziliaanse prognose voor 2009-2010 aanvankelijk op amper 36 miljoen zakken, bijna een vijfde onder het uiteindelijke cijfer. Het verbaasde dan ook niemand dat Brazilië voor 2010-2011 met een verwachting van amper 45,8 miljoen zakken uitpakte. Dat zou een stijging van nauwelijks 1 miljoen zakken tegenover het vorige slechte oogstjaar betekenen, wat dus weinig realistisch is. Traditioneel ligt de prognose van het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) en de private consultancybedrijven die de koffiemarkt opvolgen, een stuk dichter bij de werkelijkheid. Zo rekent het USDA voor het lopende oogstjaar op een cijfer in de buurt van 55,3 miljoen zakken. Door de hogere Braziliaanse productie zal de globale koffieoogst dit jaar met 11 % op jaarbasis toenemen tot 139,7 miljoen zakken, wat een historisch record zou zijn. De International Coffee Organisation, een belangenorganisatie van de koffieproducenten, rekent op een cijfer van 134 miljoen zakken. Niet alle koffie die geproduceerd wordt, is ook beschikbaar voor de export. Een deel van de oogst is immers voor interne consumptie bestemd. De evolutie van de koffieprijs wordt dus niet alleen bepaald door de oogst in absolute cijfers, maar ook en vooral door de hoeveelheid die beschikbaar is voor export. Vorig jaar exporteerde Brazilië 25 miljoen zakken koffie. Voor dit jaar ligt de gemiddelde prognose op 31 miljoen zakken. Bijgevoegde tabel illustreert dat er voor dit oogstjaar een markt in evenwicht wordt verwacht.

Van apathie naar vuurwerk

Tijdens de eerste vijf maanden van 2010 bewoog de koffieprijs zich in een erg nauwe prijsvork van 1,3 tot 1,4 Amerikaanse dollar per pond. Handelaars en investeerders leken wel in slaap gewiegd, maar vorige maand werd de koffiemarkt brutaal wakker geschud. In minder dan drie weken tijd steeg de prijs van een pond koffie tot bijna 1,8 dollar. Daarmee werd zelfs even het recordniveau van begin 2008 overschreden. Die forse prijsstijging kan verklaard worden door een combinatie van factoren.

Een eerste element is de tegenvallende opbrengst in Vietnam. Dat Aziatische land is de op één na grootste koffieproducent, met een aandeel van 17 % in de globale koffieproductie. Vietnam produceert in hoofdzaak koffie van de robustavariant. Robusta is naast arabica een van de twee hoofdtypes. Robusta kan ook in lagere gebieden worden verbouwd, maar is kwalitatief inferieur aan arabica. Daarom wordt de soort vooral in goedkopere mengelingen en voor instantkoffie gebruikt. Vorig jaar werd bij de start van het oogstseizoen nog op een goede oogst gerekend, maar El Niño gooide roet in het eten.

Dat weerfenomeen was de voorbije winter verantwoordelijk voor een uitzonderlijke droogte in grote delen van Azië. Die had een impact op de rijstoogst in de Filipijnen en Thailand en de palmolieoogst in Maleisië en Indonesië, maar ook op de koffieoogst in Vietnam. Tijdens de eerste drie maanden van dit jaar werd er 330.000 ton koffie geëxporteerd, wat 23 % minder is dan een jaar eerder. De Vietnamese Coffee and Cocoa Association liet weten dat de totale opbrengst in 2009-2010 ongeveer 30 % onder het niveau van een jaar eerder zal liggen.

Niet alleen in Vietnam, maar ook in Colombia valt de oogst tegen. Aanvankelijk werd er een oogst van 11 tot 12 miljoen zakken voorzien. Door tegenvallende weersomstandigheden zal de opbrengst eerder tussen 10 en 11 miljoen zakken uitkomen. Het zou het tweede opeenvolgende tegenvallende jaar zijn voor de Colombiaanse koffie-industrie, na een oogst van amper 7,8 miljoen zakken in 2009.

Uiteraard speelt ook het speculatieve element een niet te onderschatten rol. Termijncontracten met de arabicavariant als onderliggende waarde worden in New York verhandeld op de ICE Futures US. Wat robusta betreft, is de Londense Euronext Liffe grondstoffenbeurs de belangrijkste handelsplaats. Met een hogere oogst in het vooruitzicht hadden heel wat speculatieve investeerders zich short gepositioneerd, waarmee ze wilden inspelen op een prijsdaling. Door de tegenvallende Vietnamese oogst was de fysieke koffieprijs de voorbije weken opgelopen tot boven die van de termijncontracten. Anders gesteld, wie long zat, deed er beter aan om fysieke levering te vragen in plaats van het termijncontract te verkopen en door te rollen. Die situatie zette al snel een dynamiek in gang waarbij handelaars verplicht hun posities moesten omkeren en massaal termijncontracten aankochten. Als gevolg daarvan kwam de prijs van die termijncontracten opnieuw in lijn met die van fysieke koffie.

Ten slotte is een deel van de prijsstijging ook toe te schrijven aan de weerpremie, die klassiek is in deze tijd van het jaar. In het zuidelijk halfrond is het nu winter, waardoor de kans bestaat dat vriestemperaturen de koffieplanten schade zullen toebrengen.

Duurzame prijsstijging?

De vraag die op de investeerders hun lippen brandt, is of de recente prijsstijging een duurzaam karakter heeft of niet. Wij menen van niet en de belangrijkste reden daarvoor is dat de meeste elementen die voor de kortstondige prijsexplosie zorgden, een tijdelijk karakter hebben. Zo is het onevenwicht tussen de fysieke markt en die van termijncontracten per definitie van tijdelijke aard. Speculanten zorgen voor een snel herstel van het evenwicht en ook boeren die eerder beslisten om de verkoop van hun oogst uit te stellen in anticipatie op hogere prijzen, veranderen snel van mening eens de prijs opnieuw begint te dalen. Verder is de lagere Vietnamese oogst intussen al ruimschoots in de prijzen verrekend. We kunnen hetzelfde stellen voor de lagere opbrengst in Colombia. Recent kwamen er overigens al tekenen dat de Colombiaanse koffie-industrie zich opnieuw herstelt, geholpen door een hoger dan gemiddelde regenval en een hoger gebruik van bemestingsmiddelen. Wat Brazilië betreft, is vorstschade intussen al jaren een marginaal fenomeen. In de jaren 80 en 90 van vorige eeuw kon een deel van de oogst om die reden wel eens mislukken, maar de voorbije jaren zijn de nieuwe plantages steeds meer richting evenaar opgeschoven, waardoor het mogelijke vorstgevaar steeds kleiner wordt. Dat dit fenomeen desondanks nog steeds een impact heeft op de prijzen, schrijven we eerder toe aan gewoonte dan aan realistische omstandigheden.

We verwachten dus dat koffie de komende weken een flink deel van de op korte tijd opgebouwde winst opnieuw zal kwijtspelen. Een directe investering in koffie kan alleen via termijncontracten. Particuliere investeerders die willen profiteren van een lagere koffieprijs, kunnen dat doen via afgeleide producten. Zowel op Euronext als op de Duitse beurs noteren verschillende turbo- en minifutures, uitgegeven door Royal Bank of Scotland (RBS). Die producten zijn echter alleen geschikt voor beleggers die de werking ervan volledig begrijpen en zich bewust zijn van de risico’s. (C)

Door Koen Lauwers

De evolutie van de koffieprijs wordt niet alleen bepaald door de oogst in absolute cijfers, maar ook en vooral door de hoeveelheid die beschikbaar is voor export.