“Onze appetijt voor innovatie is weg”

“We teren nog altijd op techniek van de negentiende eeuw”, zegt Garry Kasparov. “We zetten niet meer in op technologische innovaties.” De Russische schaakgrootmeester speelde tegen Belgische bedrijfsleiders en sprak over de economie en Rusland.

We ontmoeten de Russische schaakgrootmeester Garry Kasparov in de marge van het schaaktoernooi met bedrijfsleiders (zie kader). Hij wimpelt meteen de vraag af of hij zich als een nieuwe managementgoeroe gedraagt sinds de publicatie van zijn boek ‘Waarom het leven op schaken lijkt’. Daarin trekt hij parallellen met het leven als een strategisch spel en hoe elementen als voorbereiding, beslissen, twijfelen, winnen, verliezen, leren uit fouten, ook op bedrijfsmanagement en ondernemerschap van toepassing zijn.

Maar een managementgoeroe wil hij niet zijn. “Universeel toepasbare adviezen zijn onzin. Elke bedrijfssituatie, ondernemer, team staat voor specifieke uitdagingen. Schaken leert je strategisch denken en elke stap in het beslissingsproces telkens weer ter discussie te stellen. Was het de juiste zet en waarom wel of niet?”

Niet alle recensenten hadden lof voor het boek vol schaakbespiegelingen. Toch valt Kasparovs voorkeur op om het grote geheel te bekijken en zich niet te verliezen in de details. Een systeemdenker, een benadering die ook bedrijfsmanagers zou moeten kenmerken. Wat Kasparov van zijn collega-grootmeesters onderscheidt, is zijn vermogen om de eigen prestaties kritisch onder de loep te nemen. Hij waarschuwt bedrijfsleiders voor zelfoverschatting en het zich omringen door lakeien die hen naar de mond praten.

U bent een agressieve schaakspeler. Is doorgedreven agressie in zaken wel de aangewezen manier?

GARRY KASPAROV. “Ik maak geen vergelijking met mijn offensieve stijl van schaakspelen. Waar het op aankomt, is dat je jezelf voortdurend ter discussie moet durven te stellen. Je moet uitgaan van je sterkten en van de kracht van je tegenstanders. Van bij de start moet je het meest gunstige speelveld creëren. Door proactief te denken, boetseer je de meest geschikte omgeving voor je bedrijf en voor je medewerkers om de strijd aan te gaan en de risico’s te beperken. In zaken is Steve Jobs van Apple daar zeer bedreven in. Terwijl producten die Apple pas in de markt heeft gezet nog heel succesvol zijn, maakt Jobs de volgende innovatie al marktrijp.

“Nieuwe technologie is een sterke hefboom. In het politieke veld was Barrack Obama bijvoorbeeld Hillary Clinton te snel af. Hij heeft er een virtuele kiescampagne van gemaakt. Met Facebook, LinkedIn, Viadeo, Twitter kon hij in alle 50 staten tegelijk het terrein bespelen. In mijn boek vat ik dit samen onder de formule ‘materiaal-tijd’ en ‘kwaliteit’. Dat betekent dat je moet inzetten op de beste producten om te concurreren, dat je ze met de juiste timing in de markt zet en ten slotte draait alles rond de kwaliteit waarmee je de concurrentie schaakmat zet.”

Als notoir politiek activist zoekt u al jaren de geschikte formule om Vladimir Poetin en zijn opvolger, president Dmitri Medvedev, van het schaakbord te kegelen.

KASPAROV. “In Rusland win je geen verkiezingen, we hebben alleen maar verkiezingen. In een niet-democratische omgeving komt het er voor opposanten op aan tactisch te overleven. Verandering is niet voor morgen. Maar het zal gebeuren, omdat de economie in vrije val is. Toen Poetin in 2000 aan de macht kwam, stond de olie op 20 dollar per vat, de economie groeide met 10 procent en de industriële productie met 12 procent, er waren geen budgettaire tekorten. In 2009 schommelt de olie rond 70 dollar en loopt het begrotingstekort torenhoog op. Een groeiende economie bij hoge olieprijzen is dus na acht jaar zo goed als failliet. De vroegere sovjetinfrastructuur staat op instorten, zoals onlangs gebeurde met een waterkrachtcentrale in Siberië. Poetins oligarchen investeerden de winsten uit olie en gas of aluminium niet in Rusland. Wil je Russisch geld zien, ga dan naar Oostenrijk, Frankrijk, de Spaanse costa’s en uiteraard Londen. Als er toch een deel terugvloeit, komt het uit fiscale paradijzen. Cyprus en Luxemburg zijn de belangrijkste buitenlandse investeerders in Rusland.”

Poetin disciplineerde de oligarchen. Voor de meeste Russen kwam zijn regime als een zegen?

KASPAROV. “Neem de miljardairslijst van Forbes uit 2008. De totale rijkdom van de 100 meest welvarende Russen – waarop Poetin en konsoorten ook zouden moeten prijken – is twee keer zo groot als de begroting van Rusland. Terwijl Forbes in 2000 niet één Rus spotte, waren er in 2008 liefst 87. Poetin is de aanvoerder van de oligarchen. Ze houden een corrupt systeem in stand onder het motto: nationaliseer de kosten en privatiseer de winsten.”

The Financial Times kopt dat ‘de crisis een katalysator kan zijn voor verandering in Rusland’.

KASPAROV. “Onzin. Alleen transparante politiek kan de situatie veranderen. Verkiezingen betekenen in Rusland zoveel als in Iran of Zimbabwe. De gemeenteverkiezingen van vorige week waren volstrekt zinloos.

“Steeds weer herhalen democratieën dezelfde fouten, business as usual. Buitenlandse investeerders stellen zich zelden of nooit vragen over het democratische gehalte van een regime als ze zaken kunnen doen. Rusland zit echter niet in hetzelfde peloton als de Verenigde Staten, België, Duitsland of Frankrijk, veeleer in de categorie van Venezuela, Iran, Wit-Rusland, Zimbabwe.”

Wat is als oppositieleider uw ‘materiaal-tijd-kwaliteit’-formule?

KASPAROV. “Overleven is het enige wat we kunnen. De tijd zijn werk laten doen. De kloof tussen propaganda en realiteit wordt steeds duidelijker. ‘De koelkast vertelt meer dan een televisiescherm’, zeggen we bij ons. Er is niets dan ellende buiten de Potemkin-dorpen die Centraal-Moskou en de stadskern van Sint-Petersburg zijn voor westerse zakenlui.

“Als oppositie hebben we geen ‘materiaal’, we worden geweerd van de radio en de televisie en we hebben nauwelijks finan-ciële middelen. Maar de ‘tijd’ speelt in ons voordeel. En we hebben sommige ‘kwaliteiten’. Het geduld van de Russen lijkt grenzeloos, maar ze zullen niet eindeloos op hun tanden blijven bijten.”

Hoe moeten Belgische bedrijfsleiders het Russische schaakbord betreden?

KASPAROV. “Je mag hoge opbrengsten verwachten, gekoppeld aan de risico’s. Er zijn geen regels of wetten. Je sluit deals met feodale heersers en als die verdwijnen, mag je opnieuw beginnen. Zelfs China biedt meer zekerheid.”

Michail Gorbatsjov zegt dat de crisis aantoont dat het hele financiële en economische systeem behoefte heeft aan perestrojka.

KASPAROV. “Precies. De wereld zit in een economische en morele crisis omdat we onze appetijt verloren voor technologische innovaties. We teren op vroegere innovaties. Onze economie draait op de verbrandingsmotor uit de negentiende eeuw. Internet en mobiele telefonie zijn resultaten van technologische innovaties uit de jaren zestig. Elke week zien we wel nieuwe technologische speeltjes, maar dat zijn geen fundamentele doorbraken. We huppelen maar wat achter de innovatiecycli aan en daarom groeit onze economie niet verticaal, alleen in de breedte. We creëren nieuwe diensten, maar de echte innovaties die de vrije wereld 500 jaar typeerden, zien we niet meer.

“We zijn aanbeland op de bodem van de kondratieffcyclus. In de periode 2000-2010 stroomden kredieten niet naar fundamenteel onderzoek en innovatie. De kredietverlening diende om de massaconsumptie op peil te houden. Onze mobieltjes en games werden verrijkt met allerlei snufjes, maar van grensverleggende programma’s als, ik zeg maar wat, het koloniseren van de maan was geen sprake meer. Krediet resulteerde vroeger in technologische ontdekkingen, tegenwoordig drukken de centrale banken geld om de levensstandaard te ondersteunen, maar dat is stilstand. En stilstand is achteruitgang.”

Door Erik Bruyland

Kasparov focust op het grotere geheel en verliest zich niet in details.