Onmacht

Het Britse weekblad The Economist bracht in mei een cover ‘The Sleepwalkers’. Belangrijke bewindsvoerders uit de eurozone, onder meer Angela Merkel, Herman Van Rompuy en Mario Draghi, liepen rustig keuvelend af op een diepe en steile afgrond. Een halfjaar later kunnen we dat beeld weer van stal halen.

Net als in mei verbergt de recente rust in de eurozone een grote behoefte aan doortastende politieke actie met het oog op een versteviging van de instellingen. Dat is nodig om de eenheidsmunt duurzaam en efficiënt te funderen. Die relatieve rust kan best nog een tijdje aanhouden. Als er geen significante stappen in de richting van verdere integratie en bevoegdheidsdelegatie naar het overkoepelende Europese niveau komen, dan laait de eurocrisis vroeg of laat weer in alle hevigheid op.

In België doet zich een gelijkaardige situatie voor. Onze federale regering beweert haast dagelijks dat ze de begrotingstoestand onder controle heeft. Wie de aankomende rekeningen voor de vergrijzing in ogenschouw neemt, kan niet anders dan concluderen dat die bewering ongeloofwaardig is. Met de aanpak van de publieke financiën gaan we van de ene sanering naar de andere. We lopen bovendien het risico dat een land als België bij meer commotie op de markten extra in het vizier komt door zijn hoge schuldgraad. Die bedraagt volgens de jongste gegevens van Eurostat 105 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Je kunt een Sleepwalkers-cover maken met alle tenoren van de federale regering op het plaatje.

Ook elders in de wereld detecteer je sporen van onmacht en een verdringing van de realiteit. De situatie in de VS spreekt voor zich: een nieuw rondje schandelijke shutdown in de overheid en armworstelen over het schuldenplafond komt er nu al aan. In landen als Brazilië en India moeten er dringend maatregelen komen om te liberaliseren. Hun infrastructuur moet verbeteren om het groei-elan van de voorbije jaren enigszins vol te houden. Maar de politieke elite deinst terug. China kondigt ingrijpende maatregelen aan om de corruptie uit te roeien en het economisch model van het land grondig om te bouwen. Wait and see.

Over publieke besluitvorming lijkt het begrip kick the can down the road zowat overal ter wereld aan de orde. Nochtans weet iedereen wat Thorsten Beck, professor economie aan onder meer de universiteit van Tilburg, onlangs zei naar aanleiding van het Europese getreuzel over de bankenunie. “If you kick the can down the road, you will run out of road.” Uitstel lost zelden een probleem op. Integendeel, de meeste problemen vertonen de neiging om te escaleren als je ze voor je uit duwt. Een apart hoofdstuk in dit verhaal wordt geschreven door de centrale bankiers die, behept met de beste bedoelingen, via hun beleid het verdringingsfenomeen van de politieke besluitvorming versterken.

Vanwaar die onmacht? Er spelen verschillende elementen, en twee daarvan zijn bijzonder relevant. Ten eerste is er de veelheid aan complexe problemen. In Europa is er niet alleen de eurocrisis, maar ook het thema van de ontsporende publieke financiën als gevolg van de vergrijzing. Neem daarbij nog de hoge structurele werkloosheid en de migratieproblematiek, en de beleidskorf lijkt overvol.

Bovendien zijn we voor elk van die thema’s in bijna alle Europese landen aangekomen op een punt waar bijschaven in de marge niet meer volstaat. Het is in een democratisch bestel, dat uitstekend voor beperkte bijsturingen van het bestaande model kan zorgen, blijkbaar erg moeilijk om zware structurele problemen gelijktijdig en ernstig aan te pakken.

Ten tweede is er de groeiende oriëntatie op de korte termijn. Wellicht spelen ICT-ontwikkelingen en de explosie van de sociale media een belangrijke rol. Publieke beleidsverantwoordelijken worden meer dan ooit voortdurend op de vingers gekeken. Ze moeten zich al te vaak à la minute verweren en verantwoorden. Elk issue krijgt al snel de omvang van een mega-event. Het wordt haast bovenmenselijk om in zo’n circus de blik en de beleidsaandacht ook nog op de langere termijn te houden. Steekvlampolitiek blokkeert steeds meer de doorgang naar een doordacht beleid op lange termijn. Ontwaken uit slaapwandeltoestanden kan zeer onaangename situaties opleveren.