OLIFANTSHUID

Emotionele intelligentie

Het Ponos-onderzoekscentrum van de Vlerick School voor Management is toegespitst op de studie van stress, productiviteit en gezondheid. De vraag die daar het meest gesteld wordt, luidt : “Hoe kunnen we stressbestendigheid meten bij sollicitanten en medewerkers ?” Het goede nieuws is dat er verschillende degelijke manieren zijn om stressbestendigheid te meten, maar er is ook minder goed nieuws.

Stressbestendigheid kan gemeten worden aan de hand van gedragsproeven. Voor sollicitanten kan men stress-situaties inbouwen in een assessment center. Voor medewerkers is dit uiteraard overbodig : welk hedendaags bedrijf beschikt niet over een uitgebreid staal van stress-ervaringen, waar men heeft kunnen observeren hoe de medewerker reageerde ? Nog steeds geldt het aloude axioma dat huidig gedrag de beste predictor is voor toekomstig gedrag.

CONFRONTATIE.

Goedkoper, en bij sollicitaties alleszins minder omslachtig, zijn vragenlijsten die de “gehardheid” meten. Els Tillieu, een stagiaire aan het Ponos-centrum, heeft deze problematiek grondig bestudeerd en schrijft : “Er is veel onderzoek verricht, met name bij leidinggevend personeel, naar de validiteit van het concept ‘gehardheid’. De resultaten kunnen samengevat worden als volgt : er is een duidelijke relatie tussen gehardheid en gezondheid. Geharde personen zijn beter bestand tegen de negatieve effecten van stressvolle gebeurtenissen en slagen er beter in gezond te blijven onder stressvolle werkomstandigheden.” Dit is natuurlijk precies wat het bedrijfsleven al jarenlang zoekt !

Er bestaan ook andere vragenlijsten die veeleer meten hoe men met stress omgaat, wat men doet om tegemoet te komen aan de stresserende eisen van de buitenwereld. Sommigen pakken de zaken actief aan, trachten het probleem op te lossen, gaan de confrontatie niet uit de weg. Anderen leren berusten, passen zich aan. Uiteraard verkiezen de meeste managers de actieve stijl, die in heel wat situaties ook de voorkeur verdient. In vrijwel onveranderbare situaties evenwel (zware ziekte bijvoorbeeld) zal de actieve stijl het probleem vaak nog erger maken ; aanvaarden is soms wijzer.

WAARSCHUWING.

Is het dan allemaal zo eenvoudig ? We meten de stressbestendigheid, we gooien de zwakke sukkelaars eruit en klaar is Kees. Als stressbestendigheid een persoonlijkheidseigenschap is, kunnen we aannemen dat deze samenhangt met andere eigenschappen die we als het ware cadeau krijgen wanneer we “geharden” selecteren.

Ook hier laat de wetenschap ons niet in de steek. Luc Swinnen van de Christelijke Mutualiteit bestudeert dit probleem reeds verschillende jaren intensief en formuleert zijn waarschuwing in niet mis te verstane termen. De minder stressbestendigen zijn gemiddeld iets intelligenter dan de geharden, ze zijn alleszins veel loyaler en ook betere “teamspelers”. Ik citeer Swinnen letterlijk : “Teamvaardigheid en stressbestendigheid gaan niet samen !”

Dit zal op managers bijzonder weinig indruk maken. Oké, voor een stressvrije job met rustig studiewerk nemen we zo’n flauwerik, maar voor het echte werk kiezen we een stressbestendig persoon. En weten we sinds het monumentale werk van Daniël Goleman niet allen dat EQ (emotionele intelligentie) veel belangrijker is dan IQ ?

LOYAUTEIT.

Daar knelt echter het schoentje : kunnen we nog enig voorbehoud maken wat IQ betreft, dan is het verschil inzake emotionele intelligentie spectaculair. Stressbestendigen scoren voornamelijk laag op sociale intelligentie : empathie, luistervaardigheid, het opvangen van zwakke signalen van anderen. Het zijn olifanten in de porseleinwinkel van de intermenselijke relaties. Vorm maar eens een team rond mensen met zo’n olifantshuid (die hen beschermt tegen stress) : ze merken niet dat medewerkers gekrenkt worden en afhaken ; ze hebben geen oor voor subtiele argumenten ; ze staan als triomferende generaals op een heuvel uit te kijken over de weidse vlakte die ze veroverd hebben, niet beseffend dat die heuvel uit lijken bestaat.

Ook inzake loyauteit scoren de stressgevoeligen beter. Dit zal weinig verwondering wekken. Wie stressgevoelig is, heeft het wat moeilijker met onzekerheid ; loyauteit biedt bescherming tegen te grote onzekerheid. Nu is loyauteit cruciaal voor het moderne bedrijfsleven : als alles voortdurend verandert, moet je terugvallen op waarden en vertrouwen. Je moet immers afspraken durven maken met andere partijen zonder de inhoud van de afspraak te kennen, want die zal toch om de drie maanden veranderen. Heel wat studies tonen dan ook aan dat wie vertrouwen en loyauteit kan verwerven, vaak de winnende partij is. Het probleem is natuurlijk dat er altijd wel kapers op de kust zijn die deze loyauteit misbruiken om hun slag te slaan.

PRAKTIJK.

Modern management is paradoxaal. Het is niet altijd “of… of…”, maar vaak ook “en… en…” Het is evident dat de stressbestendigen het best geschikt zijn voor sommige jobs : ijzer met handen breken, pionierswerk, kamikaze-opdrachten, risicozwangere projecten, “frontchirurgie”. Geen wonder dat zoveel entrepreneurs stressbestendig zijn ; we begrijpen nu ook beter waarom ze bij de groei van hun bedrijf soms zo moeilijk een team om zich heen kunnen bouwen.

In een modern bedrijf zijn er ook heel wat andere jobs waarvoor stressgevoeligen beter geschikt zijn. Heb je in een bedrijf twee soorten mensen nodig met radicaal verschillende eigenschappen, dan luidt het klassieke antwoord : stop ze samen in een team. Hier hebben we de paradoxale uitzondering, want de stressbestendigen kunnen nauwelijks in een team werken. Als je materie en antimaterie samenbrengt, hou je niets meer over. Anti-teamspelers zet je niet in een team, zoals je antidemocraten niet toelaat een parlement te beheersen en het beheer van het kippenhok niet toevertrouwt aan de vos.

Uiteraard is de realiteit zelden zwart-wit, maar kijk toch even om je heen en zoek de meest stressbestendigen, die wel degelijk ijzer met handen kunnen breken. Zijn dit teamspelers ?

Paradoxen worden nooit opgelost op papier, maar wel in de praktijk. Het laatste woord staat hier dus niet gedrukt, maar zal van de lezer moeten komen. Veel succes met teams vol stressbestendigen. Laat ons iets weten.

MARC BUELENS

Prof. dr. Marc Buelens is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick School voor Management.