Iran en Amerika lijken nog geen enkele stap gezet te hebben om het nucleaire akkoord nieuw leven in te blazen. Als de impasse in 2022 blijft duren, groeit het risico dat de situatie escaleert.
De Democraten hebben dan wel de macht heroverd in Amerika, maar in Iran hebben hardliners nu op alle niveaus de touwtjes in handen. De nieuwe president, Ebrahim Raisi, omzeilt de westerse pogingen om het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) te herstellen, waaruit de wereldmachten kunnen concluderen dat hij en zijn opdrachtgever, ayatollah Ali Khamenei, de hoogste leider van Iran, niet meer geïnteresseerd zijn in een volwaardige nucleaire deal.
De hardliners in Iran vrezen dat het Westen het pact zou gebruiken als eerste stap om zowel het regionale belang als het raketprogramma van Iran in te perken, en druk uit te oefenen op het vlak van mensenrechten. Hechtere banden met het Westen zouden ook de hervormingsgezinden in het land verse moed geven in hun strijd tegen de harde kern van het regime, en hun hoop doen toenemen dat ze het religieuze fanatisme kunnen afzwakken. De hardliners kunnen dus besluiten dat ze best geen akkoord sluiten. Khamenei zal ook willen vermijden dat de westerse machten zijn opvolging – waarschijnlijk door zijn zoon Mojtaba – verstoren.
De westerse diplomaten zullen in de eerste maanden van 2022 proberen om creatieve alternatieven te verzinnen. ‘Meer voor meer’ zou Iran vrijstellen van meer sancties dan het oorspronkelijke akkoord, in ruil voor een langere stopzetting van zijn kernprogramma. ‘Minder voor minder’ zou beetje bij beetje zowat 100 miljard dollar aan bevroren tegoeden uit het buitenland doorsluizen naar Iran, op voorwaarde dat het land zijn verrijking van uranium terugdraait. Iran zal eisen dat Amerika de sancties die Trump opgelegd heeft, ongedaan maakt en belooft nooit meer op de overeenkomst terug te komen. Amerika zal eisen dat Iran eerst zijn nucleaire activiteiten afbouwt.
De angst voor dramatische scenario’s zal de vijanden misschien op het laatste moment doen terugdeinzen. Niemand is uit op oorlog.
De impasse die waarschijnlijk volgt, zal de hardliners in Iran tevreden stemmen. Zij zullen aanvoeren dat de Amerikaanse sancties op bankzaken en olie de Iraanse weerbaarheid versterken en ervoor zorgen dat het land sneller diversifieert en minder afhankelijk wordt van fossiele brandstoffen. President Raisi zal proberen toenadering te zoeken tot China. Iran verkocht in 2021 dubbel zoveel olie aan China en die hoeveelheid zal blijven groeien. De publieke opinie in Iran ten aanzien van Amerika kan nog koeler worden.
Terugdeinzen
Naarmate de tijd verstrijkt, groeit de kans dat ook de westerse machten hun buik vol krijgen van het JCPOA. De deal uit 2015 wemelde van de vervalclausules. Het verbod op wapenverkoop aan Iran is al verstreken. De eerste beperkingen van het Iraanse kernprogramma vallen weg in 2024 en eindigen helemaal in 2031. Sommige westerse diplomaten maken zich openlijk zorgen dat de deal de moeite niet meer waard is.
Vandaar dat het waarschijnlijk tot een escalatie zal komen. Het eerste strijdperk zou de nucleaire ontwikkeling van Iran zijn. In september 2021 beschikte Iran al over 5 ton uranium dat verrijkt was tot 3,67 procent splijtbare zuiverheid, terwijl in het JCPOA 300 kilo afgesproken was. Het land had ook 85 kilo verrijkt tot 20 procent en nog eens 10 kilo verrijkt tot 60 procent, veel meer dan nodig is voor burgerlijke doeleinden. Het parlement heeft opdracht gegeven voor een nieuwe generatie van centrifuges die de verrijkingsdoelen zullen verleggen tot een zuiverheid van 90 procent of meer, geschikt voor kernwapens.
Het tweede strijdperk zal regionaal zijn. Iran kan militaire oefeningen houden aan zijn grens met Azerbeidzjan, dat nauwe militaire banden heeft met Israël. Van zijn kant kan Israël de sabotageoperaties tegen de kerninstallaties in Iran opdrijven, net als de droneaanvallen op kleine doelen, wat de kans op een regionale oorlog zou vergroten. Iran zou de Chinese marine de toelating kunnen geven om gebruik te maken van zijn eilanden in de Golf. Sommige waarnemers zijn van mening dat de eerste militaire krachtmeting tussen China en het Westen kan plaatsvinden in de Golf van Oman in plaats van in de Zuid-Chinese Zee. De angst voor zulke scenario’s zal de vijanden misschien op het laatste moment doen terugdeinzen. Niemand is uit op oorlog. Het Westen zal misschien betere voorwaarden bieden en de hardliners de kans geven om hun gezicht te redden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier