“Marc, mensen nemen voor waar aan wat ze hevig verlangen of vrezen.” Die wijze woorden van Arnoud de Meyer na de verkiezing van Donald Trump – die volgens mij nooit verkozen kon worden – zinderen nog na. In de liefde nemen we onze wensen voor werkelijkheid. Ja, partners bedriegen elkaar, maar mijn partner doet dat niet. Kinderen nemen drugs, mijn kinderen niet. Die zelfdienende vertekening speelt ook in het bedrijfsleven. We nemen gracieus de lofbetuigingen over ons product of onze dienstverlening aan. We stellen geen moeilijke vragen. Maar als er kritiek van een journalist komt, onderwerpen we die aan een grondige analyse.
Ik heb vijf jaar bij een grote brouwerij in het Leuvense gewerkt. Heel graag zelfs. Ik geloofde al het goede dat van onze bodem kwam. Ik kende de productiegeheimen en kon met de hand op het hart stellen dat er weinig dranken zo gezond zijn als pils. Met tafelbier en limonade moest je wel opletten. Bruin tafelbier, met veel suiker erin, gaf je het beste aan je kinderen. Ik geloofde dat pils een gezond product is als het met mate wordt gedronken, omdat dat in mijn ogen waar was – nog altijd overigens. Ik had veel minder aandacht voor de vreselijke gevolgen van frequente alcoholconsumptie. Ik luisterde niet naar de theorie die over drugs de ronde doet: het begint met één glaasje. Een bedrijf haalt zijn rendement vaak uit de heavy users, dat wist ik ook wel.
Ik werkte dus finaal voor een bedrijf dat mijn bonus betaalde door de inkomsten van een verslavend product. Stond ik open voor die redenering? Toen niet. Waren mijn collega’s en ik slechte mensen? Niet slechter dan u die bij een bank werkt en waar soms mensen te veel schulden op zich nemen, niet slechter dan de mensen die dieselauto’s verkopen. Moet je dan alle brouwerijen, banken en auto’s verbieden? Natuurlijk niet. Maar als intellectueel en eerlijk mens zou je de brutale feiten toch onder ogen moeten zien.
We verwijten Trump en anderen dat ze ons in een postfactuele samenleving loodsen, maar we doen alsof alcohol niet schaadt, dat klanten niet worden misleid door goedkoop krediet en dat dieselauto’s niet abnormaal veel vervuilen. Ben je dan gedoemd als een psychopaat door het leven te gaan? Absoluut niet. Je moet eerst beseffen dat je zelf niet kunt oordelen over de schade die je aanricht, want je lijdt zeker aan de zelfdienende vertekening. Vervolgens neem je als bedrijf initiatieven tegen de schade waarop anderen je hebben gewezen. Je hoeft daarbij niet zwart-wit te werk te gaan. Een brouwerij kan zeer progressief – laten we zeggen over een periode van vijftien jaar – een groter deel van de winsten die ze door de verslaafden boekt, investeren in het voorkomen van heavy users, en niet in een goedkope marketingslogan. Een bank kan systematisch klokkenluiders laten oordelen over haar misleidende reclame die is gericht op kwetsbare groepen. Wat autofabrikanten ook tien jaar geleden konden beslissen, hoef ik niet uit de doeken te doen. Ze hebben doelbewust gekozen om vals te spelen. Dat soort gedrag heeft een andere naam dan wat we hier aankaarten. Misdaad.
De zelfdienende vertekening is veel sterker dan we denken. Op dit ogenblik woedt het debat over suikerhoudende limonades. Zijn er wetenschappelijke studies die aantonen dat softdrinks mee diabetes veroorzaken? Het hangt ervan af wie de studie betaalt. Onderzoekers van de University of California vonden onlangs zestig studies die methodologisch verantwoord te werk gingen. De helft toonde een duidelijk verband, de andere helft toonde geen verband. De eerste groep was uitgevoerd door onafhankelijke onderzoekers, de tweede uitsluitend door onderzoekers die waren gefinancierd door drankproducenten. Als een man wordt betaald om iets niet te weten, dan hoeft het niet te verwonderen dat hij het niet weet, zei Upton Sinclair. In deze postfactuele samenleving is limonade gezond, wetenschappelijk onderzoek niet te vertrouwen en komt de Oosterweel-verbinding er snel. Tijd om dat soort nonsens een halt toe te roepen.
De auteur is professor-emeritus aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Als een man wordt betaald om iets niet te weten, dan hoeft het niet te verwonderen dat hij het niet weet.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier