Minder bloedig dan gevreesd, veel bloediger dan gewenst

Ook al lijken de vele berichten over armoede en geweld iets anders te suggereren, er woeden nu in Afrika minder oorlogen en er zijn meer inspanningen om de conflicten op te lossen. Toch overheerst in vele landen nog altijd de ellende.

De auteur is redacteur Afrika van The Economist en auteur van ‘The Shackled Continent – Africa’s Past, Present and Future’ (Macmillan, 2004).

De grote berichten die in 2004 uit Afrika kwamen, waren de genocide in West-Soedan en de tiende verjaardag van de volkerenmoord in Rwanda. Ander nieuws werd aangedragen door de oorlog in Burundi, communautaire gevechten in Nigeria en volksverhuizingen in Oeganda, waar 1,8 miljoen mensen hun huizen ontvluchtten om niet vermoord te worden door een leger van kindsoldaten geleid door iemand die denkt dat hij de Messias is. Allemaal stof voor dramatische tv-beelden, maar de tomeloze scherpstelling van de media op conflictsituaties verdoezelt wel een opvallende trend: de jongste jaren is het er in Afrika vrediger op geworden.

Niet langer geleden dan 1999 woonde een vijfde van alle Afrikanen in een land dat geteisterd werd door oorlog. Sindsdien zijn de kalasjnikovs gestopt met ratelen in verschillende landen waar de toestand ooit hopeloos leek. De burgeroorlogen in Sierra Leone, Liberia en Angola lijken voorbij. Een staakt-het-vuren dat een einde maakte aan de zinloze grensoorlog tussen Ethiopië en Eritrea, waarin infanteristen in slagorde neergemaaid werden met machinegeweren, houdt nog stand.

Zelfs de Democratische Republiek Congo oogt beter. De vrede is er wel nog niet helemaal weergekeerd, maar het land is niet meer in de ban van de verwoede gevechten die tussen 1998 en 2003 zo’n 3 miljoen mensenlevens eisten (zoals in alle Afrikaanse oorlogen was het grootste deel van dat dodental te wijten aan door de oorlog veroorzaakte hongersnood of ziekte, maar toch stierven vele honderdduizenden door kogels of hoevegereedschap).

Vrede: strijders uitgeput

Wat was de aanleiding voor die plotse uitbarsting van vrede? Een aantal oorlogen liep ten einde omdat de strijders uitgeput waren. Een voorbeeld: toen in Angola de rebellenleider Jonas Savimbi in 2002 neergeschoten werd, gaven zijn verfomfaaide aanhangers zich gewonnen. Ze vormden een vreedzame politieke partij. Andere oorlogen kwamen tot een einde dankzij schrandere diplomatie. Liberia ontsnapte aan het inferno, toen Nigeria de oorlogstokende president Charles Taylor ervan kon overtuigen om een aanbod voor asiel te aanvaarden. Militaire interventies van buiten hebben dan weer andere haarden van onrust geblust. Britse soldaten hielpen Sierra Leone zichzelf te bevrijden van zijn handen afhakkende rebellen. Franse en West-Afrikaanse vredestroepen zijn er redelijk in geslaagd om de twee partijen in de Ivoriaanse burgeroorlog uit elkaar te houden.

De vrede heeft heel wat Afrikanen hoop gebracht. Vluchtelingen keren terug naar huis, landbouwers planten weer gewassen zonder dat ze moeten vrezen dat ze zullen gestolen worden door voorbijtrekkende legers. Voor de eerste keer in een generatie kunnen Angolezen in hun land rondreizen zonder te vrezen gedood te worden.

Dreiging: oorzaken smeulen voort

Toch blijven er nog twee probleemgebieden over:

1. Soedan: de gruwelijke campagne van etnische zuivering die door de regering opgezet wordt in de westelijke regio Darfoer, dreigt het grootste land van Afrika uiteen te rukken.

2. Oorzaken niet aangepakt: zelfs in landen die nu in vrede leven, werden de onderliggende oorzaken van de oorlog vaak niet aangepakt. Studies door de Wereldbank en andere instellingen tonen aan dat burgeroorlogen meer kans maken om voor te komen in landen met een slechte regering, een stagnerende economie en een heleboel waardevolle delfstoffen zoals olie of diamanten. Tirannie geeft mensen een reden om in opstand te komen. Armoede maakt van soldaatje spelen een aantrekkelijke carrièremogelijkheid. Minerale rijkdom maakt de macht lucratief voor al wie haar kan grijpen.

Conflicten: waar blijft de hulp?

Afrika heeft een vrachtlading van al die problemen en er zijn bitter weinig aanwijzingen dat die zullen afnemen. Verschillende oorlogen die afgelopen leken, wachten om weer op te flakkeren, zeggen de pessimisten. De schermutselingen die nog altijd voortduren in het oosten van Congo, bijvoorbeeld, kunnen gemakkelijk opnieuw escaleren tot een regelrechte oorlog. En nu de westerse machten de handen meer dan vol hebben in Irak, zouden de Afrikanen wel eens tot de vaststelling kunnen komen dat ze weinig hulp zullen krijgen om nieuwe brandhaarden te blussen.

De optimisten voeren aan dat de Afrikanen zelf al begonnen zijn een ernstige inspanning te leveren om hun conflicten op te lossen. De twee voornaamste vredestichters zijn daarbij de presidenten van de rijkste en meest bevolkte naties in Afrika: Thabo Mbeki van Zuid-Afrika en Olusegun Obasanjo van Nigeria. Mbeki heeft hard gewerkt om oorlogvoerende partijen ertoe te brengen hun geschillen bij te leggen. Hij deed dat met een zeker succes in Congo en Burundi. De minzame Obasanjo trad op als eerlijke makelaar voor de strijdende partijen in Darfoer, al heeft hij daar nog niet veel resultaat behaald.

Het probleem voor die Afrikaanse vredestichters is dat ze niemand kunnen verplichten om vrede te sluiten. Er is geen enkel Afrikaans leger dat het geld of de vliegtuigen heeft om een grote legermacht naar vijandelijk gebied over te brengen. Ze kunnen wel vredestroepen sturen naar buurlanden die ze willen aanvaarden of optreden als lijfwacht voor rebellenleiders die de wapens neerleggen en trachten politici te worden. Maar ze kunnen de vrede niet bewaren waar er geen vrede is om te bewaren. Daarvoor hebben ze een substantiële financiering van het buitenland nodig. Nu krijgen ze die slechts mondjesmaat, bijvoorbeeld om de missie van de Afrikaanse Unie naar Darfoer te steunen.

2005: bloediger dan gewenst

Wat brengt 2005 voor Afrika?

Angola, Sierra Leone en Liberia: het blijft wellicht rustig.

Ivoorkust: wankele patstelling houdt wellicht stand.

Zimbabwe: er komt geen burgeroorlog, omdat er maar een zijde (die van de regering) gewapend is.

Guinee: mocht de zieke president Lansana Conte sterven, volgt er wellicht een coup.

Soedan: blijft compleet miserabel. De internationale inspanning om een einde te maken aan de slachting in Dar-foer, zal slechts een fractie bedragen van wat ze zou moeten zijn.

Congo: blijft wellicht aan elkaar hangen, maar ook maar net.

Nigeria en Zuid-Afrika: blijven, zoals de meeste Afrikaanse landen, stabiel.

Nigeria: voorspellingen als zou het etnisch geweld kunnen leiden tot een burgeroorlog, worden beslist niet waar.

Kortom, Afrika zal minder bloedig zijn dan de nieuwsberichten doen uitschijnen, maar wel bloediger dan de Afrikanen wensen.

Robert Guest

In Oeganda ontvluchtten 1,8 miljoen mensen hun huizen om

niet vermoord te worden

door kindsoldaten geleid door iemand die denkt dat

hij de

Messias is.