Merkel in het midden

Buiten Duitsland overheerst de mening dat Angela Merkel haar land leidt alsof ze een Amerikaanse of Franse president is. Wat Merkel wil, gebeurt. In 2014 blijkt dat dit een misvatting is. Merkel is zo succesvol omdat ze niet leidt, maar altijd naar een consensus in het midden streeft.

De drang naar een stabiel middelpunt is het meest in het oog springende aspect van de naoorlogse Duitse politieke cultuur. Terwijl bijvoorbeeld de Amerikaanse politiek vaak gekenmerkt wordt door middelpuntvliedende spanningen, is de Duitse een mengsel van centripetale krachten. De verwarde nasleep van de Duitse parlementsverkiezingen in 2013 — die uiteindelijk leidde tot een grote coalitie van christen- en sociaaldemocraten — was een schoolvoorbeeld.

Enerzijds stemde een kleine meerderheid van de Duitsers voor centrumrechtse partijen. Anderzijds ging, wegens de eigenaardige kieswetten in Duitsland, een kleine meerderheid van de zetels naar de linkse partijen. Merkels eigen partij was de sterkste, maar haar natuurlijke coalitiepartner, de kleine liberale, ondernemingsgezinde FDP, haalde de kiesdrempel niet. Het gevolg was een patstelling tussen links en rechts.

En zo vond, na het gebruikelijke partijtje aanstellerij, iedereen zich terug in het midden. En dat is waar Merkel het beste gedijt. Ze is grotendeels gespeend van ideologie en in staat om naar links of rechts te laveren. Tijdens haar eerste twee termijnen neigde ze om tactische redenen naar links, en met succes: de linkse partijen werden tot hun schade uit het centrum verdreven. In 2014 positioneren vooral de Groenen zich als een centristische eerder dan als een linkse partij, die wel gefocust is op het milieu, maar de zakenwereld geen kwaad hart toedraagt.

Het Duitse antwoord op de eurocrisis en de eigen problemen worden bekokstoofd in het politieke centrum en er roeren vele koks in de pot. Een is Horst Seehofer, de populistische leider van de Beierse tak van Merkels centrumrechtse kamp. Een andere is Hannelore Kraft, de sociaaldemocratische minister-president van Noordrijn-Westfalen. En er zijn er nog. De keuken staat vol, terwijl Merkel de klanten aan de deur staat te begroeten.

Merkels talent bestaat erin al die chefs in de keuken te houden, die keuken veilig te houden en zelfs van koken iets plezierigs te maken. Het voordeel van de compromissen die daaruit voortkomen is dat zowel de politiek als het beleid neigen naar gematigdheid; het nadeel is het provincialisme van de Duitse politiek.

Alternatief

De enige fundamentele verandering komt in 2014 van een partij die pas in 2013 werd opgericht, de Alternative für Deutschland. Ze roept luidkeels op tot een ‘ordelijke’ ontbinding van de eurozone en breekt daarmee een naoorlogs Duits taboe. Omdat ze geleid wordt door welsprekende populisten, miste ze in 2013 op een haar na een zetel in het parlement. In 2014 geraakt Die Alternative waarschijnlijk in het Europees Parlement, waarna ze van dat momentum gebruik maakt om nog meer verkiezingen te winnen in de deelstaten, en in 2017 misschien zetels te veroveren in de Bundestag.

Die nieuwe kracht aan de rechterzijde stelt de politieke aanmoddercultuur op de proef. Gelukkig is Merkel ideaal om de verdediging aan te voeren.

De auteur is bureauchef van The Economist in Berlijn

ANDREAS KLUTH

Merkel is grotendeels gespeend van ideologie en kan naar links of rechts laveren.