Is er een verband tussen de duizenden Afrikaanse en Aziatische bootvluchtelingen op de Middellandse Zee en de dertig jaar geleden overleden politieke filosoof Carl Schmitt (1888-1985)? Meer dan één, voor wie het boek Carl Schmitt. Concepts et usages leest. Daarin fileren wetenschappers het werk van Schmitt, en komen tot de conclusie dat zijn analyses nog zeer actueel zijn.
In die mate zelfs dat er een vernieuwde belangstelling is voor zijn werk over internationale politiek en oorlogsvoering. Schmitt waarschuwde in verscheidene werken (onder andere in Der Nomos der Erde) voor de nefaste gevolgen van nieuwe vormen van oorlogsvoering in naam van de mensenrechten. Schmitt, sterk beïnvloed door het staatsdenken van Thomas Hobbes, stelt vast dat internationale conflicten jarenlang werden uitgevochten tussen staten die aan elkaar gelijk waren. Dat veranderde in de 20ste eeuw. Vanaf dan was de tegenstander niet langer een gelijkwaardige, maar een criminele vijand die vernietigd moest worden.
Ook de oorlogen die in naam van de mensenrechten worden gevoerd, zien de vijand niet langer als een klassieke tegenstander maar als een moreel verwerpelijk iemand. Oorlogen krijgen de vorm van ‘politieacties’ en ‘humanitaire interventies’ tegen die criminele vijand. Het gaat om acties in naam van een ‘universele mensheid’, die volgens Schmitt niet bestaat. In de ogen van Schmitt is dat oorlog voeren onder het mom van mensenrechten eigenlijk een alibi dat grootmachten gebruiken om een tegenstander uit te schakelen. Vooral de Verenigde Staten zijn daar een specialist in.
En wat leert de geschiedenis? De VS hebben de voorbije jaren verschillende oorlogen gevoerd waarbij het officiële doel was in bepaalde landen de mensenrechten te laten respecteren en de democratie te installeren. Denken we maar aan Irak, Kosovo en Libië. Maar het resultaat was zelden dat een democratisch regime werd geïnstalleerd. Meestal verviel het land in anarchie, zoals we nu in Irak en Libië zien. In Carl Schmitt. Concepts et usages wordt de Libische case uitgewerkt.
Alles verliep volgens internationale rechtsregels en principes waarvoor Schmitt gewaarschuwd heeft. De tegenstander, in dit geval kolonel Khadaffi, werd gecriminaliseerd. Het Internationaal Strafhof in Den Haag vaardigde een arrestatiebevel uit tegen de Libische leider, waardoor het moreel aanvaardbaar werd de man met militaire middelen te verwijderen. Dat hij jarenlang beste maatjes was met het Westen, werd even vergeten. Ook het feit dat Khadaffi de stroom gelukzoekers uit Afrika tegenhield in ruil voor Europese steun aan zijn regime, bleef onvermeld. Khadaffi werd afgezet en gedood en Libië is nu een failed state geworden.
De hernieuwde aandacht voor Schmitts werk is wel verbazend omdat het verleden van de politieke filosoof omstreden is. In de jaren dertig steunde hij het jonge naziregime, al viel hij al in 1936 in ongenade bij Hitler. Na de Tweede Wereldoorlog zat hij een tijdlang vast. In 1947 kwam hij vrij. Schmitt verklaarde toen: “Ik heb gedronken van de nazi-bacil, maar ben niet besmet geraakt.”
Serge Sur (ed.), Carl Schmitt, Concepts et usages, Biblis, 2015, 254 blz., 10 euro
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier