Marilyn Monroe op bezoek

Niet alleen Charlie Chaplin, maar ook Marilyn Monroe, Fernandel en Rita Hayworth zijn al jaren kind aan huis bij Walter Van der Cruysse. Op posterformaat welteverstaan.

S tudio Skoop, net buiten het historische hart van Gent, is voor veel cinefielen een geliefd toevluchtsoord. Niet alleen omdat de bioscoop resoluut blijft opteren voor de ‘betere film’ – en dat in een nostalgisch decor dat zo doet wegdromen naar vervlogen tijden van brylcreamkapsels, blitse scooters en zijden netkousen – maar ook omdat het café van de bioscoop is volgestouwd met memorabilia en glamourfoto’s van oude filmiconen. Zowel Groucho Marx als de bloedmooie Marilyn Monroe en Veronica Lake lachen u er bijvoorbeeld welwillend toe.

Eigenaar van de bios is Walter Van der Cruysse, cinefiel, organisator van het jaarlijkse Viewpoint-festival én verstokt verzamelaar van oude, vaak unieke filmaffiches. U weet wel, die met de hand geschilderde reclamepanelen waarop zowel de titel van de film prijkt als de naam van de bioscoop waar de film stond geprogrammeerd.

“Ik kies bewust voor wat ik grafisch interessant vind,” licht Van der Cruysse toe. “Uitpakken met bepaalde titels of namen zegt me niets. Ik heb weliswaar een voorkeur voor litho’s uit de jaren twintig en dertig, maar da’s ook alles. Ik ben allerminst zinnens van mijn collectie een museum te maken. Ik verzamel de affiches in de eerste plaats uit interesse en misschien ook wel uit een zweem van nostalgie. Ik hang ze pas op als ik ze mooi vind en ze een bepaalde authenticiteit uitstralen.”

Grafisch vernuft

Filmaffiches zijn bijna even oud als het medium zelf. De oudste exemplaren dateren uit de laat-negentiende eeuw, toen de gebroeders Lumière de eerste bewegende beelden op een wit zeildoek projecteerden. Tot midden de jaren zeventig werden originele affiches en plakkaten geschilderd op doek of gedrukt op litho’s. De Belgische affiches genieten daarbij een wereldwijde faam. En dat niet alleen wegens hun grafisch vernuft. Vaak zijn het ook de enige affiches waarop de filmtitel in verschillende talen staat vermeld, wat ze bij fervente collectioneurs nog steeds geliefd maakt. Enkele jaren geleden nog wijdden Robbe De Hert en Rik Stallaerts zelfs een boek aan het pionierswerk van deze veelal anonieme kunstenaars en grafici.

Tegenwoordig moet dit arbeidsintensieve ambacht steeds vaker plaats ruimen voor goedkope reproducties of schreeuwerige offsets. Het traditionele schilderwerk vindt u dan ook alleen nog in Bollywood of de Arabische landen, waar metershoge filmpanelen nog altijd tot het dagelijkse straatbeeld behoren.

In het kantoor van Van der Cruysse hangt alvast een prachtige affiche van Chaplins ‘Limelight’. Even verderop gluurt Fernandel met zijn guitige blik de woonkamer binnen. Toch hangen de onbetwistbare pronkstukken uit de collectie in de bioscoopzalen zelf. Zo leiden George Raft en zijn kwieke danspartners de bioscoopganger binnen in de inkomhal. Wat verderop prijkt een affiche van Andy Warhols cultklassieker ‘Dracula’, een tegelijk luguber als komisch tafereel waarin fetisjacteur Paul Morrissey zich tussen de naakte maagden vlijt.

“Mijn persoonlijke favoriet blijft echter de affiche van ‘Moulin Rouge’,” vertelt Van der Cruysse. “Niet de recente versie met Nicole Kidman natuurlijk, maar wel de Franse versie uit de jaren twintig. Een stomme film dus. Oorspronkelijk werd de litho als reclamepaneel in de Parijse metro opgehangen. Er zullen dus wel verschillende exemplaren van in omloop zijn. Toch zullen er niet veel de tand des tijds hebben doorstaan.”

Democratische prijzen

Precies dat bepaalt voor een flink stuk de waarde van een dergelijke affiche. Toch is uniciteit lang niet de enige doorslaggevende factor. Hoeveel exemplaren van een bepaalde affiche nog in omloop zijn en in welke staat ze verkeren valt immers nauwelijks te achterhalen. De prijzen voor oude filmposters vallen doorgaans dan ook reuze mee. Enkele honderden euro’s volstaan al om een fraaie collectie op te bouwen. Van een interessante beleggingswaarde is met andere woorden geen sprake.

De voornaamste investering lijkt dan ook de tijd die u nodig hebt om de talrijke ruilbeurzen of veilingen af te dweilen op zoek naar uitzonderlijke exemplaren. Maar die investering heeft Walter Van der Cruysse er graag voor over. Als zijn drukke agenda als uitbater en programmator het enigszins toelaat, wipt hij wel even binnen bij Drouot, Christie’s of Sotheby’s, ‘s werelds meest gereputeerde veilinghuizen.

Het hoeft geen betoog dat de prijzen die hier worden geboden aanzienlijk hoger liggen. Zo ging er een tijdje geleden nog een Belgische affichette van cinema Minerva uit De Panne – een reclameposter voor een film met Marlene Dietrich – onder de hamer voor 120.000 euro. Niet onaardig voor een vergeelde prent van zestig bij veertig centimeter.

“De prijzen op veilingen zijn onstabiel,” vertelt Van der Cruysse. “Als twee fanatici bieden op hetzelfde exemplaar waar ze al jaren naar op zoek zijn, houdt het heus niet op. Een tijdje geleden bood je ook maar beter niet op de filmaffiches van Gaumont. De oude studiobons heeft indertijd de hele filmcataloog verkocht. De nieuwe eigenaars – die de historische waarde ervan voor het filmpatrimonium stilaan lijken te beseffen – zijn sindsdien de hele collectie opnieuw aan het opkopen. Daar zijn al ettelijke miljoenen tegenaan gegooid.”

De jongste jaren lijken de prijzen door de band genomen vrij accuraat. Dat heeft onder meer te maken met het minder spectaculair ogende marktaanbod. Vooral in de jaren zeventig – toen kleine wijkbioscopen massaal in vereffening gingen – lagen verborgen filmschatten zo voor het oprapen. Failliete uitbaters waren vaak wat blij nog enkele honderden franken voor hun collectie in de wacht te kunnen slepen.

Precies op dezelfde manier overigens wist Van der Cruysse zijn collectie op de kop te tikken. Oorspronkelijk was het gros ervan eigendom van Ben Ter Elst, de vroegere eigenaar van Studio Skoop. Toen die over de kop ging, nam Van der Cruysse een deel van de collectie voor zijn rekening; een ander deel werd opgekocht door de familie Bert, de cinemamoguls achter de Kinepolis Group.

Ook de doorbraak van het internet heeft intussen voor een solide taksering van originele filmposters en affichettes gezorgd. Zo kunnen prijzen overzichtelijker worden gecatalogeerd en wordt bovendien vlug duidelijk voor welke periode, genre of welk filmhuis de vraag groter is dan het aanbod. Vooral vanuit de VS en Groot-Brittannië wordt een imposante cataloog op het wereldwijde web aangeboden. Even surfen op het net leert echter dat de prijzen ook hier behoorlijk democratisch zijn. Doorgaans volstaat 100 dollar om een uniek stuk te kopen. Wie daarentegen zijn woonkamer wil decoreren met – we suggereren maar wat – een geschilderde litho van ‘Belle Starr’, een behoorlijk obscure western uit 1941, zal wel ruim 1800 dollar moeten betalen. Dat is namelijk de prix fixe die wordt gepredikt door de Poster Price Almanac – de onbetwiste bijbel voor de collectioneur.

Zuur bad

Echte speciaalzaken in België zijn er overigens niet, wel enkele gereputeerde dealers en cinefiele brocanteurs. Wie de papieren of linnen geschiedenis van de film eigenhandig wil uitvlooien, moet met andere woorden naar New York, Londen, Parijs of Los Angeles. Of tenminste toch naar Rijsel. Daar vindt u één van de weinige professionele restaurateurs van filmaffiches. Scheuren, plooien en verkleuringen zijn bij de aanschaf immers eerder regel dan uitzondering. Daarom worden de meeste litho’s eerst vakkundig bijgewerkt, wordt het katoenen canvas verstevigd of het zieke papier ondergedompeld in een zuur bad dat alle schadelijke bacteriën doodt.

“Toen ik de eerste keer hoorde dat mijn affiches in een zuur bad zouden worden gedrenkt, kreeg ik zowat een hartaanval,” lacht Van der Cruysse. “Ik dacht dat alle affiches zouden worden aangevreten tot er niets meer van overschoot. Nu weet ik wel beter. De resultaten van zo’n restauratie zijn opmerkelijk. Je koopt een doffe vod, maar na een secure behandeling wordt die omgetoverd tot een glanzend kunststuk met een ongelofelijke kleurenpracht.” Vaak lopen de restauratiekosten zelfs hoger op dan de prijs die voor de affiches werd betaald.

Het bewijst eens te meer dat het verzamelen van filmposters vooral een uitgelezen hobby is voor nostalgische cinefielen, personen die weg mijmeren bij namen als Greta Garbo of Buster Keaton, in trance raken door het ritmische getik van de filmprojector, of zich blind laten leiden door de lieftallige ouvreuse – tegenwoordig hostess geheten – wanneer die met haar zaklantaarn voor hen een plaatsje door het donker zoekt.

Dave Mestdach [{ssquf}]

De Belgische filmaffiches genieten een wereldwijde faam.

Enkele honderden euro’s volstaan al om een collectie op te bouwen.