Manneke pist in de Zenne

Wie in Brussel naar het toilet gaat, plast recht de Zenne in. Het water van de hoofdstedelijke rivier, bron van de gueuze en in se een open riool, heeft nog altijd geen operationeel waterzuiveringssysteem. Het Europees Hof van Justitie veroordeelde België vorige week om haar lakse beleid ter zake.

Vandaag lozen meer dan één miljoen inwoners en bedrijven uit het Brussels Gewest hun afvalwater rechtstreeks in de Zenne. Niet voor niets staat Manneken Pis symbool voor de kiekenfretters. Vlaanderen draait op voor de stank, de last en de kosten. Door het gebrek aan een waterzuiveringsstation in onze hoofdstad scoort de kwaliteit van ons kustwater het laagst in heel Europa, ondanks de miljardeninvesteringen van Aquafin.

Dit is hét milieuschandaal van de eeuw in de Benelux. Zelfs de grote agglomeraties uit de Derde Wereld beschikken over waterzuiveringssystemen. Eind vorig jaar tikte Europees commissaris voor Milieu Margot Wallström België een eerste keer op de vingers omdat het sinds 31 december 1998 niet aan de Europese waterrichtlijnen voldoet. Vorige week kreeg België een veroordeling van het Europees Hof van Justitie wegens de grote achterstand in de waterzuivering in Brussel. Eind juli zal regeringscommissaris Freddy Willockx (SP) de brokken middels een gecoördineerd plan trachten te lijmen. De grote boosdoener is Brussel, dat blijft talmen over de aanbesteding van een waterzuiveringsstation in Haren. Een samenvatting van een vies verhaal.

Na oeverloze discussies besloot het Brussels Gewest eind de jaren tachtig om in Anderlecht (Brussel-Zuid) een waterzuiveringsstation te bouwen. Door het gebrekkige lastenboek en tal van rechtsprocedures tussen de verschillende onderaannemers (de werf was in een groot aantal loten verdeeld om alle betrokken partijen een graantje te laten meepikken) sleepten de werken meer dan tien jaar aan. Vandaag is het station met een capaciteit van 360.000 inwonersequivalenten (IE) eindelijk klaar. Totale kostprijs: 3 miljard frank.

Maar het complex dreigt in het Grote Belgische Blunderboek terecht te komen. Er stroomt immers nog altijd geen vuil water door de installatie. De reden? Er zijn geen collectoren en verbindingsbuizen met het Brusselse rioolnetwerk. Bovendien is er geen verwijdering van nutriënten (fosfor en stikstof) voorzien, hoewel die vandaag verplicht is.

Een budget voor een dergelijke infrastructuur is er niet. Toch zal de Brusselse milieuminister Didier Gossuin (FDF) het station wellicht in september officieel inhuldigen, al was het maar om zijn blazoen wat op te poetsen. Of de gedateerde technologie ooit zal functioneren, blijft zeer de vraag.

Toch heeft het Brussels Gewest haar lessen uit dit debacle getrokken. Vorig jaar schreef de administratie een open offerte uit voor een tweede waterzuiveringsstation van 1.100.000 IE op een (vervuilde) site van 10 hectare in Haren (Brussel-Noord). Nu koos de overheid voor een BOOT-project (build, own, operate & transfer). Hierbij moet de bouwer ook voor de financiering van de installatie zorgen. In ruil krijgt hij een exploitatierecht van twintig jaar en een vergoeding (gespijsd door nieuwe milieuheffingen plus een bijdrage van 10% van Vlaanderen).

Inschrijvers op de offerte mochten ook hun eigen oplossing voorstellen, zolang de effluenten (het gezuiverde water) maar onder de vooropgestelde normen bleven. In feite komt dit neer op een concessie van een publieke dienst met een resultaatverbintenis. Dat is een Belgische primeur (Aquafin is een publiek privaat samenwerkingsverband met een specifieke opdracht en een monopoliepositie). Naar schatting beloopt het project tussen 30 miljard en 40 miljard frank, inclusief de aanleg van een moederriool, de verwerking van het slib en de uitbating van de installatie. De investering voor de bouw van het station zelf wordt op zo’n 14 miljard frank geraamd.

Na een eerste preselectie bleven vier consortiums over. Hydronor, een supercombinatie rond Suez Lyonnaise des Eaux ( Tractebel, Degrémont, Biotim, CFE en BIWM), is de gedoodverfde winnaar. Oorspronkelijk zat Aquaplus in deze combinatie, maar het Vlaamse waterzuiveringsbedrijf werd uit de tijdelijke vereniging geweerd om concurrentieklachten bij de rechtbank te vermijden. Volgens het Rekenhof mag een semi-publieke instelling met een monopoliepositie juridisch gezien geen commerciële activiteiten ontplooien in eigen land. Wel heeft Hydronor BIWM achter zich kunnen scharen. Maar mocht ze de opdracht toch niet in de wacht slepen, dan is de Brusselse drinkwatermaatschappij nog altijd zeker van een plaatsje bij het winnende team. Alle kandidaten kunnen de praktische kennis van BIWM op het terrein best gebruiken voor de exploitatie van het station.

Op de tweede plaats staat Aquiris, een consortium van waterreus Vivendi samen met haar zuiveringspoot OTV en aannemer Denys. Volgens geruchten komen zij het best uit de eerste selectie. Het is echter niet zeker of dit Franse conglomeraat op termijn nog wel echt geïnteresseerd is in nutsvoorzieningen. Vorige maand gooide deze eigenaar van Canal+ zich resoluut op de multimedia en de communicatie door de overname van Seagram. Hiervoor betaalde Vivendi, dat op 12 juli haar nutsafdeling op de beurs brengt, een recordbedrag van 1450 miljard frank. Toch betwijfelen de meeste waarnemers of de voormalige Société Générale des Eaux haar roots – de waterbusiness – zal verloochenen. Hierbij wijzen ze op de acquisitie van US Filter vorig jaar voor een slordige 279 miljard frank. Deze krachttoer maakte van Vivendi de wereldleider in de sector.

Ten derde werpt zich nog een Amerikaans-Engels-Belgische ploeg in de strijd: BSBU, een samensmelting van Besix (12,5%), SEGHERSbetter technology Group (25%), Bechtel (37,5%) en United Utilities (25%).

Naar verluidt biedt BSBU de goedkoopste oplossing aan, maar zit hun offerte vol hiaten. Daarnaast is de controversiële en flamboyante Hendrik Seghers een persona non grata voor de Franstaligen.

Ten slotte doet ook nog een groep rond Bouygues en haar waterdochter Saur mee. Dit Franse bouwconcern geniet de steun van Asea Brown Boveri (een machtig conglomeraat uit Zwitserland), de Vlaamse beleggingsgroep Ackermans & van Haaren (het moederbedrijf van baggeraar DEME en van bouwbedrijf Van Laere), en van tunnelspecialist Smet Boringen uit Dessel. Zij bieden een biofiltratiesysteem aan. De conventionele installaties met actief slib nemen volgens hen immers te veel plaats in en reageren slecht op grote schommelingen van vuilvracht of debiet. Daarom hebben grote Europese steden zoals Parijs, Rome, Genève, Frankfurt, Manchester, Lissabon en binnenkort ook Den Haag voor deze iets duurdere optie gekozen.

Ondertussen draait de lobbymolen op volle toeren. De belangen zijn zo groot en het bedrag van het monsterproject zo hoog dat kosten noch moeite gespaard worden. Suez Lyonnaise des Eaux hult zich in stilzwijgen. Deze afstammelingen van de Société Générale de Belgique voelen zich als een vis in de Brusselse poel en weten beter dan wie ook hoe de machtsverhoudingen liggen. BSUB en Bouygues/ABB nodigden de Belgische pers uit om hun realisaties in het buitenland te bewonderen. Volgens hen druist het voorstel van Vivendi om het slib in Brussel-Noord via een nat oxydatieproces te verbranden in tegen het lastenboek, dat een thermische verwerking ter plaatse verbiedt.

Tot overmaat van ramp herzag de betrokken administratie de basisvoorwaarden van het contract (kwaliteit en kwantiteit van het water). Insiders zien hierin het spook van een Belgisch compromis om iedereen een stuk van de koek te geven. Hoewel het geen echte heraanbesteding betreft, zet deze aanpassing de deur wijd open voor gerechtelijke procedures, wat het project nog zal vertragen. Normaal had Gossuin de knoop eind vorige maand moeten doorhakken. Nu wordt het dossier zeker tot na de gemeenteraadsverkiezingen uitgesteld.

De Brusselse gueuze wordt er alleen maar zuurder op.

eric pompen