Managers en monseigneurs

Redactie Trends

04-04-1996, 00:00 Bijgewerkt op: 20-07-2022, 07:30

Met Pasen keren het miljard aandeelhouders van de rooms-katholieke Kerk de blik naar het hoofdkantoor in Rome. Heeft hun multinational een strategie voor de 21ste eeuw ? De biecht per e-mail arriveert morgen. Is de bestuurlijke cultuur van de nv Kerk klaar voor de zappers ?

Zondag, op paasmorgen, spreekt de paus van de rooms-katholieke Kerk zijn wensen uit in meer dan vijftig talen. Is de plaatsvervanger van Christus hoofd van een multinational met bestuurders, divisies, gedragscodes, marketingexperts, verkopers ? Hijs op de voorgevel van het betonnen seminarie in Antwerpen een neonlicht voor Agfa en je bemerkt geen verschil tussen dit trainingsinstituut voor het leidinggevend personeel van de Vlaamse Kerk en wat een landelijk hoofdkantoor zou kunnen zijn van de Duitse multinational. Een Vlaamse marketeer : “De Kerk heeft een goed product en een inkrimpende markt, daar zou ik graag aan werken. Amerikaanse vrienden van mij ontwikkelen voor de Kerk in de VS nieuwe promotie- en verkooptechnieken. Het klinkt cru en commercialistisch, maar de Kerk zal ook op die wijze iets moeten doen aan haar afkalving in het Westen.” De Kerk is een nieuwe markt voor consultologen (zie kader). Re-engineeren marketeers, economen, conflictontmijners, accountants, reclamebureaus Rome ? Paus Johannes Paulus II zal optreden in een reclamespot voor een dubbel-cd waarin hij de rozenkrans bidt. Een eersteling. Waarmee volgt de lievelingsgeïnterviewde van Humo, kardinaal Danneels ? Of wie doet de voorbereidingen om de zondaars viae-mail naar de biecht te brengen ?

SHELL EN ROME.

Over de Kerk publiceerde dr. ir. Frans Nieuwenhuis, een Nederlandse oud-directeur van Shell, vorig jaar een boek. Monseigneurs en Managers (uitgegeven bij Ad. Donker, Amsterdam) vergelijkt nauwgezet de Kerk van Rome en Shell. De oliereus besloot in maart ’95 tot een radicale organisatorische verandering. Vóór ze functioneert in het veld verlopen nog enkele jaren, maar de aanzet en de richting zijn er. Frans Nieuwenhuis : “Heel anders ligt dat bij de Kerk. De organisatie en de manier van werken van de Kerk zijn in wezen nog dezelfde als ten tijde van het Concilie van Trente van 1545, toen de Kerk van Rome grotendeels beperkt was tot Europa ten zuiden van Rijn en Maas. Uit de vergelijking van Shell en de Kerk zijn er ideeën te distilleren voor de toekomst van het rooms-katholicisme. Ik geloof dat de Kerk veel meer zou moeten decentraliseren, veel meer zeggenschap moet laten aan de plaatselijke bisschoppen en bisschoppenconferenties… De Kerk zal er niet omheen kunnen een hoogwaardige planning op te zetten. Die activiteit zou zich moeten uitstrekken tot financiële zaken en zou het uitgavenbeleid moeten toetsen aan de opdracht van de Kerk.”

De Kerk als organisatie heeft vergelijkbaarheden met Nestlé, AT&T, Olivetti, General Motors, BASF, Motorola, Exxon. Kardinaal Danneels is de chief executive officer van de nv Kerk van België, met jaarlijks nog gemiddeld 73 % gedoopten als medewerkers. De rk-Kerk is gevestigd in meer dan 200 landen en bezit ambassadeurs in 170 landen. De officiële statistieken vertellen dat er 960 miljoen katholieken zijn, verspreid over 215.000 parochies en 200.000 vergelijkbare eenheden. België kent ongeveer 3900 parochies. De Kerk van Rome telt 2550 bisdommen ; Brazilië scoort het hoogst met 236 diocesen, dan Italië met 217 en de VS met 186. België heeft 8 bisdommen. Tussen parochies en bisdommen schuift de bestuurslaag dekenaten.

De rooms-katholieke Kerk en Shell behoren tot de meest multinationale multinationals. Zij raken mekaar als organisatie in hun geografische spreiding, de vele nationaliteiten, het duidelijke centrum, de strakke organisatie. Hoe promoveer je tot topman van Shell, hoe geraak je aan de hoogste baan in de Kerk ? Zijn bisschoppen vergelijkbaar met de hoofddirecteuren van het olieconcern ? Wat is een dekenaat in de Kerk en een plaatselijke service-afdeling van Shell ? Frans Nieuwenhuis ziet als één van de fundamentele aspecten van Shell : mensen over de hele wereld die mekaar kennen. In een afscheidsinterview met Nieuwenhuis in het personeelsblad van Shell, stond de kop “Waar je ook komt, binnen een half uur kun je aan de slag” boven het stuk, een titel die Nieuwenhuis een prima overkapping vond voor zijn mening : “Ik was daar erg mee ingenomen, want het gaf één van mijn belangrijkste ervaringen van meer dan dertig jaar Shell weer : in welk Shell-kantoor je ook komt, Zuid- of Noord-Amerika, in Scandinavië of op het Iberisch schiereiland, in Nigeria of Zuid-Afrika, in Maleisië of op de Filipijnen, een half uur na de eerste kennismaking voel je je thuis, praat je met je collega’s als met goede bekenden en kun je productief aan de slag. Op al die reizen ging ik graag in het weekend naar de kerk. Aanvankelijk eerder uit plichtsbesef en misschien wel uit religieuze behoefte, maar later in toenemende mate uit interesse : hoe doen ze het hier ? Daarbij had ik dezelfde ervaring als bij het binnengaan van een voor mij nieuw Shell-kantoor : je voelde je thuis, je herkende de gebaren, de rituelen, de teksten, de gedachten hoe verschillend in details die ook konden zijn.”

CENTRUM.

Het bestuurlijke centrum van de Kerk is de Heilige Stoel in Rome, en dit hoofdkantoor heeft een onafhankelijke staat van 44 hectaren, Vaticaanstad. Dat doet Volvo de rk-Kerk niet na. De curie is de organisatorische zijde van de Heilige Stoel. Bij het besturen van de Kerk steunt deze curie, een orgaan van vierhonderd jaar oud, op 2500 medewerkers verspreid in kantoren rond de Sint-Pieter in Vaticaanstad. Het belangrijkste orgaan van de curie is het staatssecretariaat, bestaande uit twee secties, de eerste coördineert alle curiale activiteiten, de tweede is het ministerie van Buitenlandse Zaken. Naast het staatssecretariaat bestaat de curie uit negen congegraties, of in de taal van Shell de stafdiensten van het centraal kantoor in Den Haag en Londen. Kardinalen vandaag 180 en de bisschoppensynode voeren mee het bewind over de rk-Kerk. Frans Nieuwenhuis : “De paus kan de curie veel moeilijker onder controle houden dan het comité van groepsdirecteuren van Shell vergelijkbaar met de centrale rol van de paus de dienstverlenende maatschappijen. Zolang paus en curie dezelfde visie en benadering hebben, is dat geen probleem ; als dat niet zo is ik denk aan paus Johannes XXIII dan veroorzaakt dat een hoop ellende. Er is maar één paus, die alles alleen moet doen, tegen vier of vijf groepsdirecteuren van Shell, die elk een aantal activiteiten in portefeuille hebben. De belangrijke besluiten worden trouwens voor hen en met hen voorbereid in projectgroepen. De coördinerende rol van het staatssecretariaat in de curie lijkt wat dat betreft veel minder effectief. Een tweede verschil zit hem in het gebruik van de macht. Bij de curie is dat vooral remmende macht : de geloofsschat bewaren. Bij de dienstverlenende maatschappijen van Shell is dat stimulerende macht.” De paus bezit wel één van de belangrijkste machtsmiddelen van elke leider van welke organisatie dan ook : het kunnen benoemen van het topkader. De paus benoemt alle bisschoppen 4000 in aantal en, geheel alleen, de kardinalen. “De paus en het comité van groepsdirecteuren bij Shell hebben alle twee een formidabele macht. Bij Shell meer dan bij de Kerk betreft die macht vooral de toekomst van de organisatie,” zegt Frans Nieuwenhuis. Is deze macht gelijk aan het hebben van gezag ? : ” Pius XII, die paus was van 1939 tot 1958, had bij de gewone gelovigen een immens gezag. Men kende hem slechts van de schaarse foto’s van zijn ascetische verschijning en van zijn stem, die af en toe door de radio kraakte… In de huidige tijd van kleuren-tv en directe uitzendingen moet gezag heel echt en heel wezenlijk zijn om als zodanig erkend te worden. Ik heb daar een heel eigen maatstaf voor : wat betekent de paus voor mijn kinderen, welk gezag dichten zij hem toe ? Het antwoord is niets, geen enkel. Alles wat zij van de paus zien en horen is tegen iets, defensief, negatief, verbiedend. Zij missen iets inspirerends, iets hoopgevends, een positieve visie, een uitdagend perspectief op de wereld van vandaag.”