Waar is het sociaal overleg in deze crisis?

Als de crisis het kapitalisme op zijn kop zet, blijft het sociaal overleg vooralsnog onbewogen. Dat zegt Marc De Vos, decaan aan de Macquarie University in Sydney.

De coronacrisis is een gezondheidscrisis die de economie in een gedwongen winterslaap houdt. Hoe langer die winter wordt opgedrongen, hoe meer de gezondheidscrisis een crisis van het kapitalisme wordt. Op korte termijn hebben de overheden, ook de Belgische, vooral ingezet op overbrugging. Ontslagen vermijden, werklozen opvangen, banen en bedrijven in nood subsidiëren. Binnenkort komen faillissementen, reddingsplannen en nationaliseringen. De overheid vervangt de markt.

Terwijl de spelregels van het kapitalisme steeds meer buitenspel staan, wordt met argusogen gekeken naar de spelers: de bedrijven. 2020 is niet 2008, toen de banken het hele kapitalisme een slechte naam gaven. Maar naarmate de crisis aanhoudt, worden bedrijven steeds meer aangesproken op hun crisisgedrag. De banken zijn politiek gemobiliseerd om via hun klanten de economie zuurstof te gunnen, met een betalingsuitstel voor kredieten. De verzekeringssector is daarin gevolgd met een uitstel van premiebetalingen en flexibele waarborgen. Straks komen de pensioenfondsen in het vizier wanneer het pensioensparen wegsmelt.

We verwachten dat bedrijven het winstbejag even opzijschuiven voor het algemene belang. Noem het economisch burgerschap dat moet bijdragen aan de mobilisatie en de solidariteit waarmee we samen de crisis zullen overwinnen. Daarom verminderen topmanagers vrijwillig hun salaris. Daarom is het ondenkbaar dividenden uit te keren wanneer werknemers massaal hun baan dreigen te verliezen. Daarom wil de farmaceutische industrie een vaccin tegen covid-19 tegen de kostprijs in de markt zetten. Het alternatief is een grootschalig imagoverlies: winst maken uit het virus is des duivels.

Het solidaire gedrag van bedrijven toont dat hun commerciële belang finaal stoelt op de stabiliteit en de cohesie van de landen waarin ze actief zijn en dat de bedrijven daarin ook een verantwoordelijkheid dragen. Maar die verantwoordelijkheid nemen ze niet op. Onze markteconomie is sterk sociaal gecorrigeerd door een genereuze laag geïnstitutionaliseerd sociaal overleg. De vraag mag worden gesteld: waar is het sociaal overleg in deze crisis?

Zeker, de nationale arbeidsraad heeft naar goede crisisgewoonte het gebruik van tijdelijke werkloosheid ondersteund. Ongetwijfeld wordt in veel bedrijven gesproken en onderhandeld over tijdelijke crisismaatregelen. Maar contrasteer het uitzonderlijke crisisgedrag van de bedrijven met dat van de vakbonden en de werkgeversorganisaties. Als de crisis het kapitalisme op zijn kop zet, blijft het sociaal overleg vooralsnog onbewogen.

Waarom wordt dat overleg niet gemobiliseerd om de flexibiliteit in de arbeidsduur en de arbeidscontracten te vergroten? Waarom wordt niet gesproken over een tijdelijke verlaging van de minimumlonen of het bevriezen van de verworven loonsverhogingen? Waarom wordt niet onderhandeld over verplichte vakanties of het delen van werknemers door bedrijven? Waarom wordt een tijdelijke deeltijdse arbeid of arbeidsduurvermindering niet verder vergemakkelijkt? Waarom worden overuren niet tijdelijk herbekeken?

De crisisreflex op de Belgische arbeidsmarkt is de tijdelijke werkloosheid, een bekende Belgische formule waarin de baan wordt beschermd en het inkomen deels door de belastingbetaler wordt gedragen. Het is een goede buffer die opnieuw goed dienst doet. Maar het ontslaat het sociaal overleg ook van zijn verantwoordelijkheid. Het leidt niet tot een diepe bezinning over solidariteit en gedeeld leed. Het organiseert geen grote entente tussen de arbeid en het kapitaal, tussen de vakbonden en de werkgevers.

We verwachten terecht veel van de bedrijven in deze crisis. We mogen ook veel verwachten van het sociaal overleg. Als bedrijven de winst even moeten vergeten, moet het overleg de sociale verworvenheden even aanpassen. Het sociaal overleg kan mee de buffer maken. Het kan in en door de crisis zichzelf heruitvinden. Ik duim.