Voormalig IMF-hoofdeconoom Olivier Blanchard: ‘Besparen is nu geen goed idee’

Wereldwijd zitten geavanceerde economieën in een ongeziene situatie van langdurige lage economische groei, maar een nog hardnekkigere lage rente. Volgens voormalig hoofdeconoom van het Internationaal Muntfonds (IMF) Olivier Blanchard hebben overheden daardoor meer begrotingsruimte, die ze moeten benutten om de economie onder stoom te houden.

Het is heel waarschijnlijk dat de rente nog lang laag blijft. Daar moeten de overheden in hun begrotingsbeleid rekening mee houden”, zegt Olivier Blanchard. Als de rente stelselmatig lager blijft dan de economische groei, kunnen overheden zelfs begrotingstekorten boeken zonder dat de schuldgraad stijgt.

“Dat verandert de afweging die de overheden moeten maken tussen schulden en een stimulerend economisch beleid”, stelt de Fransman. Overheden die nu besparen, zetten een rem op de economische bedrijvigheid en riskeren meer kwaad dan goed te doen. Eind vorig jaar legde Blanchard zijn visie voor op het jaarlijkse economische congres van de Europese Commissie. Die werkt aan een herziening van de Europese begrotingsregels. Over enkele weken zal blijken of ze de aanbevelingen ter harte heeft genomen.

U pleit ervoor dat de Europese overheden minder nauw op hun begrotingen en mogelijke tekorten kijken. Is dat wel verantwoord met het huidige niveau van overheidsschulden in de eurozone?

OLIVIER BLANCHARD. “Een budgettaire consolidatie, waarmee de overheden hun begrotingstekorten en schulden verlagen, is in de huidige situatie geen goed idee. Dat heeft te hoge kosten voor de economie. Uiteraard zou ik willen dat de Europese lidstaten kosteloos naar een schuldgraad van 50 procent of lager kunnen gaan, maar zonder een of andere magische verhoging van de vraag vanuit de private sector of een gigantische boost in de export zit dat er niet in. De enige manier om de tekorten en de schulden te verlagen is via budgettaire verkrapping, maar daar versmacht je de economie mee. Mijn boodschap is dat landen het zich kunnen veroorloven tekorten te boeken zonder dat de overheidsschulden ontsporen.”

Zelfs als de economie zou beginnen te krimpen? Moeten de overheden dan niet opnieuw besparen?

BLANCHARD. “Zelfs als er een recessie komt en de economie in de eurozone krimpt met 1 procent, is er geen risico om die terugval met begrotingsbeleid op te vangen. Met de huidige schuldgraden kunnen alle landen ofwel hun begrotingsoverschotten met 1 tot 2 procent afbouwen of, als ze tekorten hebben, die met evenveel laten oplopen. Dat zal de overheidsschulden niet doen ontploffen. Wanneer overheden besparen, vertraagt de vraag en vermindert de bedrijvigheid. Als ze dat bij een volgende recessie doen, zal dat zonder twijfel economische schade berokkenen.”

Hoe staat de eurozone er als economisch blok financieel voor?

BLANCHARD. “De eurozone heeft meer budgettaire ruimte dan andere economische grootmachten zoals de VS en Japan. Gemiddeld zijn de overheidsschulden en begrotingstekorten van de eurozone veel lager. Japan moet begrotingstekorten blijven boeken om de economie aan de praat te houden, maar de schuldgraad is er wel onrustwekkend hoog. Maar het heeft op zijn minst nog een economisch beleid. Daar is in de VS helemaal geen sprake van.”

U pleit er ook voor investeringen niet mee te laten tellen in de begrotingen. Krijg je dan geen misbruik waarbij de overheden hun uitgaven als publieke investeringen vermommen?

BLANCHARD. “Dat risico bestaat. Daarom heb je op Europees niveau een instantie nodig, die lidstaten de goedkeuring moet geven om bepaalde zaken als openbare investering te boeken. Ik heb ooit een ex-minister van Financiën weten bepleiten dat een verlaging van de pensioenleeftijd een investering is in jong menselijk kapitaal en de productiviteit verhoogt. Dan zie je waarom je de beslissing over wat al dan niet investeringen zijn, niet aan de lidstaten kunt overlaten. Bepaalde projecten zijn ondubbelzinnig openbare investeringen, andere niet. Waar het onduidelijk is, heb je een instelling nodig die dat bepaalt.”

Moeten de overheden hun onderwijsuitgaven boeken als investering?

BLANCHARD. “Onderwijs is zonder meer de belangrijkste investering die overheden moeten doen. Beroepsopleidingen en herscholingsprogramma’s moeten absolute prioriteiten zijn. Maar landen toelaten dat als investeringen te zien, die ze eventueel met schuld mogen financieren, kan tot ernstige misbruiken leiden. Uit praktisch oogpunt blijf je onderwijs best als uitgave aanzien.”

U raadt ook aan de Europese begrotingsregels te vervangen door standaarden of principes. Kan dat ook niet tot uitwassen leiden?

BLANCHARD. “Wat zijn regels waard als niemand ze respecteert? In de huidige omgeving is het heel moeilijk op voorhand goede en duidelijke regels voor te schrijven. Daarom zijn principes over wat goed budgettair gedrag is of standaarden waarin landen iets meer vrijheden hebben, beter geschikt. Kijk naar het mededingingsbeleid. Dat is gebaseerd op principes die bij wet worden bepaald. Bij onzekerheden of betwistingen is er een rechtscollege dat beslecht.”

Zijn er dan zo veel onzekerheden dat we van regels moeten afstappen?

BLANCHARD. “Traditionele onzekerheid is zoals roulette, pure kansberekening dus. Maar nu zitten we met knightiaanse onzekerheid, genoemd naar het werk van de econoom Frank Knight over onberekenbare risico’s. In de huidige wereld is het onmogelijk alles te bevatten en begrijpen. Kwantitatief vooraf bepaalde regels werken niet in zo’n wereld. Er kan altijd iets onvoorziens gebeuren. Kijk maar naar de crisis van tien jaar geleden. Daarom is het belangrijk pragmatisch te zijn. Je moet wel weten wat je wilt bereiken, maar je moet met open geest alle beschikbare middelen daarvoor inzetten. Dat is wat de centrale banken de afgelopen jaren gedaan hebben.”

Hoe ontvangen de beleidsmakers uw boodschap?

BLANCHARD. “Dat hangt van land tot land af. Sommige hebben moeite met de boodschap, andere horen ze maar al te graag. Wanneer ik zeg dat een expansief begrotingsbeleid de vraag en de bedrijvigheid in de economie vergroot, hebben sommige beleidsmakers daar moeite mee. Zij denken dat de mensen zich dan zorgen zullen maken over de overheidsschulden en dat ze daardoor minder zullen uitgeven. Voorts maken weinig beleidsmakers het onderscheid tussen schulden van de gezinnen en van de overheid. De vinger op de knip houden wanneer het even slecht gaat, is een goede reflex voor een gezin, maar zeker niet voor overheden.”