‘Onze betere leiders zijn dan toch geen psychopaten’

Er is een verband tussen psychopathie en leiderschap, maar dat verband is ontzettend zwak. Dat zegt Marc Buelens, professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Het is een populair thema, telkens er een schandaal opduikt aan de top van onze samenleving. Onze leiders zijn rasechte psychopaten. Snakes in suits, psychopaten in maatpak, rot aan de top. Maar vergeet niet dat er ook psychopathische verpleegkundigen zijn, notarissen, postbodes of hoogleraren. En seriemoordenaars zijn waarschijnlijk psychopaten, maar weinig psychopaten zijn seriemoordenaars. Een psychopaat is iemand die vooral figuurlijk over lijken wil gaan, heel zelden letterlijk. In staat om keiharde beslissingen te nemen, zonder al te fijngevoelig te zijn naar de gevolgen voor derden. En vergeet niet dat psychopaten ook beschikken over een zekere charme, vooral om hun slachtoffers te misleiden.

Een overzichtsstudievan de belangrijkste en betrouwbare wetenschappelijke studies over het verband tussen psychopathie en leiderschap is net gepubliceerd in het gezaghebbende tijdschrift Journal of Applied Psychology (*). Zo krijgen we voor het eerst een sober en nuchter inzicht in deze donkere kant van het leiderschap. Eerste conclusie: ja, er is een verband tussen psychopathie en leiderschap. Tweede conclusie: dat verband is ontzettend zwak. Vergeet dus alle verhaaltjes die je vertellen dat je een halve misdadiger of minstens gevoelloos moet zijn om de top te bereiken. Meer nog, derde conclusie: het verband met effectief leiderschap is ongeveer onbestaande. Vooral de medewerkers appreciëren een psychopathische aanpak niet. Zij zien dwars door het gevoelloze egoïsme heen. Persoonlijk ben ik altijd de mening toegedaan dat de enigen die echt het leiderschap van iemand kunnen beoordelen, de onmiddellijke medewerkers zijn. De echte experts hebben dus gesproken. Alle anderen verwarren bijna altijd de resultaten van de leider met zijn aanpak. Ben je succesvol… dan ben je een goede leider. Dat is goed nieuws voor onze competente leiders. Psychopathie behoort niet tot je competenties! Voor de softies onder de lezers: let op, daarmee is het omgekeerde (een warm, een empathisch zacht eitje zijn helpt je een betere leider te zijn) nog niet bewezen. Want bijzonder boeiend is een vierde conclusie: het verband is curvilineair. Helemaal geen kenmerk van psychopathie (een braaf doetje) of te veel kenmerken (toch een halve misdadiger) zijn allebei nadelig voor effectief leiderschap.

Wat is er waarchijnlijk’goed’ aan psychopathie? De enorme focus op het resultaat, het doel alle nog net aanvaardbare middelen laten heiligen. Wie een doel heeft in het leven zet alles en iedereen opzij die er geen heeft. Wie een topsporter in de familie heeft, weet wel waarover ik spreek.

Voor de vijfde en laatste conclusie moet ik een bekentenis doen. Mijn vrouw en ik zegden wel eens tegen elkaar: een vleugje hysterie siert de vrouw, een vleugje psychopathie siert de man. Dat was uiteraard volkomen ouderwets, seksistisch, vol vooroordelen en een belachelijke veralgemening. En let vooral op het woord ‘een vleugje’, dat is zoals een wolkje melk in je koffie, geen half melkkannetje. En vandaag zou ik stellen: een vleugje hysterie én een vleugje psychopathie maken mannen en vrouwen best boeiend. De recente studie over psychopathie en leiderschap lijkt nochtans ons verfoeilijk stereotiepe vooroordeel wat te bevestigen. Mannen met wat psychopathische trekjes worden wél als effectief gezien, vrouwen niet. Dat soort resultaten bevestigt een lange lijst studies en observaties die stellen dat identiek hetzelfde gedrag (bijvoorbeeld keihard maar correct onderhandelen) bij mannen (‘die man weet wat hij wil en vecht ervoor’) als positief en bij vrouwen soms als negatief (bedenk zelf maar het scheldwoord) wordt gepercipieerd. Dit is een van de redenen van de ‘ gender gap‘, een hardnekkige stereotypering die meer zegt over vooroordelen dan over kwaliteiten van man en vrouw.