‘Moet ik beschaamd zijn psycholoog te zijn?’

De tolerantie voor charlatans, halfbakken instrumenten en hopeloos verouderde theorieën is nog altijd veel te groot. Dat zegt professor-emeritus aan de Vlerick Business School Marc Buelens.

Mijn vakgenoten blijven de edele kunst beoefenen zichzelf in de voet te schieten. Een psychologe mag geen seksspeeltjes promoten. Verschillende leden van de tuchtcommissie zweren bij fake news, psychoanalyse genaamd, en twee leden van diezelfde tuchtcommissie bieden therapie aan waar je in contact kunt komen met de doden. Even tijd om de puntjes op de spreekwoordelijke i te zetten, vanuit mijn standpunt ten minste. De moderne psychotherapeut, ook al werkt hij (psycho)analytisch, heeft al lang de meest dwaze uitspraken van Freud afgezworen. Lees de boeken van Irvin Yalom, en je zult de kloof zien gapen tussen freudiaanse blabla en moderne therapie.

De grootste psycholoog aller tijden was zonder enige twijfel Fjodor Dostojevski. Als eerstejaarsstudent leerden wij dat er een verschil was tussen wat wij aan het studeren waren en de levenskennis, het aanvoelen van mensen, de wijsheid van schrijvers zoals Harry Mulisch. Wij werden opgeleid om systematisch verworven kennis (de wetenschap) over het menselijke gedrag te beheersen en later toe te passen bij studieadvies, psychotherapie, in het bedrijfsleven.

Ik koos voor een gemengde loopbaan, zowel academisch als in een groot bedrijf en een businessschool. Overal kon ik vaststellen dat er bijna geen enkel menselijk probleem in de praktijk op wetenschappelijke basis kon worden opgelost. Daarvoor is elke situatie te uniek en te complex. Ik probeerde af en toe de praktijk waarvoor ik verantwoordelijk was een beetje te systematiseren, en vooral methodes te vermijden die volslagen onwetenschappelijk en onverantwoord zijn. Zoals vlekkentesten, praatjes bij vage plaatjes of mensen laten kiezen uit foto’s met misdadigers. Mocht u denken dat dat nooit is geschied, lees dan de biografie van Roger Van De Velde, een van de beste Vlaamse schrijvers ooit. Of lees zijn schitterende verhalenbundel De knetterende schedels. Psychologen, maar vooral psychiaters, hebben zich tientallen jaren gewenteld in de meest absurde, onethische praktijken, de aderlating achterna.

De meeste toegepaste gebieden van de psychologie – selectie, opleiding, therapie – gaan er bewijsbaar op vooruit. De gemiddelde psycholoog anno 2021 is veel professioneler dan die anno 1961. Maar de tolerantie voor charlatans, halfbakken instrumenten (de kleurentesten, twee sessies mindfulness en je bent klaar om je burn-out te overwinnen) en hopeloos verouderde theorieën (Jung) is nog altijd veel te groot.

Ik ben een scepticus. Maar ook een scepticus moet handelen. Ik heb geleerd dat een psycholoog zijn kwaliteiten niet zozeer haalt uit een ‘wereldvreemd’ instrumentarium, maar uit een professionele houding. Wat bedoel ik daarmee? Zoek voor elke situatie het beste instrument, en dat kan niet altijd de Myers-Briggs Type Indicator zijn. Besef dat je je vaak vergist en zoek snel second opinions, het liefst bij mensen die erg verschillen van jouw overtuiging, vermijd elke sekte (sorry NLP-aanhangers, soms doen jullie mij daaraan denken), school je eindeloos bij. Niet door les te krijgen van een paardenfluisteraar (dat kan je doen als hobby, best leuk) maar van academisch geschoolde experts, die hun kennis baseren op recente meta-analyses. Een open, professionele geest is niet hetzelfde als openstaan voor de meest bizarre praktijken.

Maar bovenal, en dat is al wetenschappelijk aangetoond: de professional in de praktijk is naast zijn inhoudelijke competentie echt geboeid door zijn cliënten. Hij wil voor hen het beste. Niet voor zichzelf, niet door zijn inkomen of zijn status. Dan pas maak je als mens en als psycholoog een verschil.