‘Juncker probeert met dadendrang de unie te lijmen’

De brexit betekent niet het einde van de EU, zei Europees commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in zijn State of the Union. Hij maakte zijn punt met een lange opsomming van initiatieven. De boodschap was vooral bedoeld voor de onderling verdeelde lidstaten. “Zij zullen kleur moeten bekennen”, zegt de Leuvense Europaspecialist Steven Van Hecke.

Het is geen donderpreek geworden, de State of the Union van Europees commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. Daar had hij nochtans alle redenen toe. De Britten hebben voor de exit gestemd en de tergende verdeeldheid tussen de andere lidstaten blokkeert belangrijke dossiers, zoals het spreidingsplan voor de vluchtelingen bijvoorbeeld.

In plaats daarvan stond de speech van Juncker voor de Europese parlementsleden bol van de initiatieven. Daarmee wil hij het spel subtieler spelen, volgens Steven Van Hecke, docent Europese Politiek aan de KU Leuven. “Hij gaf geen verslagen indruk, maar kwam doordacht over. Alsof hij wou zeggen: ‘Oké, we hebben een paar dreunen gehad, zoals de brexit. Maar we laten de dingen niet op hun beloop.’ De waslijst van initiatieven moet tonen dat de Europese Unie toegevoegde waarde kan leveren. De lidstaten zullen kleur moeten bekennen. Dat is zijn echte bedoeling.”

Een goed voorbeeld is de oprichting van het Europees Solidariteitskorps, een pan-Europese dienst voor jongeren die vrijwilligerswerk willen doen. De symboliek is hier van belang. “Jonge afgestudeerden zullen kunnen helpen overal waar de nood het hoogst is in Europa”, zegt Van Hecke. “De Europese solidariteit krijgt hiermee concreet gestalte. Versta: de Europese Commissie neemt haar verantwoordelijkheid. Lidstaten, jullie zouden hetzelfde moeten doen.”

Intelligente flexibiliteit

Juncker had een directe boodschap voor Slowakije, dat momenteel het roterende voorzitterschap van de EU waarneemt. “Juncker riep Slowakije op om werk te maken van het Europese spreidingsplan voor de vluchtelingen”, zegt Van Hecke. “Daarmee kapittelt hij dat land, en dat komt hem goed uit. Want Slowakije is een hardnekkige tegenstander van het plan.”

Juncker bracht ook een lange reeks bestaande initiatieven te berde, zoals de Digitale Unie, de vrijhandelsakkoorden en de versterking van de Europese grenswacht. Opmerkelijk is een programma ter stimulering van de economische groei in Afrika en het Midden-Oosten. Het programma wil 44 miljard euro mobiliseren voor investeringen. Met bijdragen van de lidstaten erbij kan het bedrag oplopen tot 88 miljard euro. “Daarmee wil Juncker de migratiestroom bij zijn wortel aanpakken”, zegt Van Hecke. “Economische ontwikkeling in Afrika en het Midden-Oosten geeft de mensen ginder kansen. Zij zullen minder geneigd zijn om de levensgevaarlijke oversteek naar Europa te wagen.”

Juncker had het ook over de toekomst van het Stabiliteits- en Groeipact, dat de lidstaten normen oplegt voor begroting en overheidsschuld. In zijn bijna twintigjarige geschiedenis is het pact al meermaals met de voeten getreden. Onlagns nog ontsnapten Spanje en Portugal aan boetes, ook al hadden ze die moeten krijgen, wegens onvoldoende vooruitgang in de afbouw van hun begrotingstekort.

Er gaan meer en meer stemmen op om te sleutelen aan het pact. Het was uitkijken naar de reactie van Juncker. Volgens Van Hecke werd het een minder geslaagde passage in zijn speech. “Juncker wil niet weten van een zogenoemd flexibiliteitspact. Toch pleit hij voor een intelligente flexibiliteit, om de groei niet te breken. Maar hij zegt niet wat hij bedoelt met intelligente flexibiliteit. Vandaag kunnen lidstaten afwijken van de begrotingsnormen bij uitzonderlijke omstandigheden, zoals natuurrampen of plotse immigratiegolven Die dwingen lidstaten tot onvoorziene uitgaven. Het zal nog moeten blijken welke andere uitgaven daar bij komen onder de noemer intelligente flexibiliteit. Grote infrastructuurprojecten? Investeringen in onderwijs en vorming? Dat blijft onduidelijk.”

Ten slotte was het discours van Juncker niet alleen pro-Europees. Het klonk ook links in de oren van Van Hecke. “Met thema’s als de strijd tegen belastingontwijking en jeugdwerkloosheid wil Juncker de socialisten in het Europees Parlement ter wille zijn. Zijn coalitie staat onder druk. Hij heeft links nodig om zich te handhaven als commissievoorzitter. Dat wil zeggen dat hij ook linkse staatsleiders als François Hollande, Matteo Renzi en Alexis Tsipras moet meekrijgen. Merk op hoe hij niet toegeeft aan de anti-Europese populisten.”

Geen glansprestatie

Heeft Juncker met zijn speech de Europese zaak vooruit geholpen? “De verdeeldheid tussen de lidstaten zal blijven”, zegt Van Hecke. “Maar dat is niet de verantwoordelijkheid van Juncker. Zelfs zonder de Britten slagen de lidstaten er niet in op één lijn te staan.”

Wordt het de Europese Commissie van de laatste kans, zoals Juncker heeft gezegd? Van Hecke: “De komende twaalf maanden worden cruciaal voor de toekomst van de EU, zei Juncker in zijn speech. Met dat apocalyptische beeld wil hij de geesten mobiliseren. Ik vind dat geen handige zet. Juncker wil een sense of urgency creëren, terwijl dat niet nodig is. De komende twaalf maanden worden een verloren jaar voor de Europese Unie. De brexit moet onderhandeld worden, en in Frankrijk en Duitsland zijn er volgend jaar verkiezingen. Dat zal de Europese dossiers verlammen. Meer dan pappen en nat houden zit er niet in voor de komende twaalf maanden.”

Alles bijeen een geslaagde State of the Union, maar geen glansprestatie, oordeelt Van Hecke. “Juncker krijgt van mij een zes op tien. Geen onderscheiding dus, al geef ik toe dat de omstandigheden ongunstig zijn. Maar de Commissie speelt tenminste haar rol. De lidstaten, die krijgen van mij een buis.”