Iedereen kan coach worden, niet iedereen kan coachen: ‘Verplicht op zijn minst een degelijke opleiding’

Geen levensdomein te gek of er bestaat wel een coach voor. Die hanteren soms pseudowetenschappelijke praktijken, die het herstel van een cliënt in gevaar brengen. Dat de functietitel niet erkend is, maakt het moeilijker het kaf van het koren te scheiden. “Verplicht op zijn minst een degelijke opleiding met een deontologische code.”

“Mijn haar komt overeind als ik hoor dat iemand een telefonische boswandelsessie had”, zegt coach Joris Van Ongeval. “De coach liep in Finland rond, de coachee in Antwerpen. Dat kun je toch niet serieus nemen?” “Of wat te denken van de narcisme- of hypersensitiefcoach”, vult psychotherapeut Véronique Bundervoet aan. “Dat zijn ziektes die gediagnosticeerd moeten worden. Die kan een coach helemaal niet behandelen.” Het duo is de drijvende kracht achter School4Power, een organisatie die zich richt op coaching, psychotherapie en vorming. Het stoort hen mateloos dat de term coach zo wordt uitgemolken.

Wie online naar een coach zoekt, komt in een spervuur van de meest uiteenlopende vragen terecht. Heb je geen energie meer? Zoek je naar je ideale zelf als leidinggevende? Sta jij in je vrouwelijke kracht? Ben jij als werknemer assertief genoeg? Heb je moeite je budget onder controle te houden? Toch lijken die vragen niet af te schrikken. Mensen met een hulpvraag richten zich steeds vaker tot een coach. De wachtrijen bij psychologen en therapeuten zijn lang, zo niet ellenlang sinds de coronapandemie, en niet iedereen heeft de energie of de moed om onderaan op een lijst te belanden.

“Er is veel nood aan professionele gesprekspartners”, zegt kindercoach en psychotherapeut Joke Roels. “Enerzijds leven we in een individualistische maatschappij. We zijn veel egocentrischer geworden. Vroeger konden we op zondagmiddag ons hart luchten bij de buurvrouw, waarna we er weer een week tegenaan gingen. Die nabijheid is verdwenen. Anderzijds zijn we geëvolueerd naar een generatie die veel uit handen geeft. Kinderen leren dat ze hun vrije tijd in de jeugdbeweging of op de voetbaltraining doorbrengen. Voor het huishouden hebben we een poetshulp, voor facturen een boekhouder. Die externe hulp zoeken we nu ook voor ons welzijn.”

Geen erkenning

Dat is geen kwalijke evolutie. Alleen loopt de zoektocht naar een professionele gesprekspartner niet altijd van een leien dakje. De functietitels coach en therapeut zijn nog altijd niet erkend. Iedereen kan een bordje aan de deur hangen of een website maken, en zich presenteren als coach. Dat leidt tot een opmerkelijke – misschien zelfs gevaarlijke – groei van een ongereguleerde sector.

We vinden de lifecoach, de stress- en burn-outcoach, de businesscoach en de jongerencoach. Wie dieper graaft, vindt ook een natuurcoach, een wandelcoach, een bitcoincoach of een equicoach. Voor wie onbekend is met die laatste – en we quoten -: “tijdens een coaching samen met een paard ga je vooral ervaren. Je wordt door het paard gedwongen om uit je hoofd te gaan en naar je lichaam om te voelen wat er speelt. Het grootste deel van de sessie gebeurt bij het paard, in stilte, voelen wat er gebeurt.”

Toch zijn er organisaties die een richtlijn proberen vast te leggen. Op de website van de Belgische tak van de International Coaching Federation (ICF) lezen we: “ICF definieert coaching als een partnership met klanten in een tot nadenken stemmend en creatief proces dat hen inspireert om hun persoonlijke en professionele potentieel te maximaliseren.” Bij de collega’s van de European Mentoring and Coaching Council (EMCC): “Coaching is een kunst: het helpen van een persoon of een groep om hun professionele, relationele en persoonlijke potentieel te ontwikkelen en te versterken in de realisatie van hun projecten en om hun rechtmatige plaats in te nemen in de relatie die ze hebben met zichzelf, anderen en hun omgeving.”

Voor een buitenstaander kan dat erg vaag klinken. Op de persoonlijke websites van coaches staat dan ook regelmatig een eigen definitie van zijn of haar aanpak. “Door het gebrek aan erkenning is het logisch dat een amalgaam aan coaches ontstaat”, zegt Frank Vander Sijpe, director trends & insight bij de hr-dienstverlener Securex. “Daardoor is geen woord te gek of er bestaat wel een coach voor. Meer nog: er ontstaat een nieuw maatschappelijk fenomeen en er is meteen een bijbehorende coach. Daar moeten we vraagtekens bij plaatsen.”

Hoewel niet verplicht, zijn er wel degelijk opleidingen. De intensiteit en de duur ervan verschilt naargelang de aanbieder. “Dat er zoveel verschillende opleidingen zijn, is ook niet echt een goede zaak”, zegt Joke Roels. Vanuit dat idee, en het feit dat iedereen zich zomaar coach kan noemen, startte ze twee jaar geleden de Belgische Beroepsvereniging voor Therapeuten en Coaches (BBTC) op. Het doel is de opleidingen te kunnen beoordelen, de beroepsgroep te laten erkennen en een wetgevend kader te creëren. “Coaches kunnen pas lid worden, als ze minstens zestig uren opleiding hebben gevolgd en honderd uren praktijkervaring hebben. Daarnaast moeten ze eens per maand een intervisiegesprek voeren met andere coaches en driemaandelijks een supervisiegesprek met een psycholoog.” Ter vergelijking: dat is evenveel als de zogenoemde associate certified coach van het ICF. Wie meer opleidingen en praktijkervaring opdoet, kan volgens die organisatie doorstromen tot professional certified coach en master certified coach.

Welzijnsnetwerk

Hoewel de BBTC een zelfregulerend orgaan is, zou het wel helpen charlatans te ontmaskeren. “We hoeven momenteel geen verslag te maken en hebben in se geen beroepsgeheim”, zegt Roels. “Met het BBTC willen we daarom ook een soort klachtencommissie oprichten, zodat coaches die niet oké werken ook bij naam genoemd kunnen worden.”

Een coach is immers een rader in een groter welzijnsnetwerk, naast psychotherapeuten, psychologen en psychiaters. “Over die verschillen bestaat nog veel onduidelijkheid (zie kader), maar we hebben allemaal als doel de cliënt te helpen en beter te maken”, zegt Roels. “We zijn het aan de coachees verplicht kwaliteit aan te bieden en die te beschermen.”

Met die bescherming doelt Roels vooral op de zogenoemde ervaringscoaches. Denk bijvoorbeeld aan een persoon die na een burn-out mensen wil begeleiden. “Ze bedoelen het goed, maar kunnen veel schade berokkenen”, zegt Roels. “Sommigen hebben die burn-out zelf nog niet helemaal overwonnen. Anderen projecteren hun eigen ervaring, zonder de coachee centraal te stellen. Het zijn fouten die niemand zou mogen maken. Je werkt als coach in functie van je cliënt en diens mentale gezondheid.”

Ook Vander Sijpe zag al veel coaches die met bedenkelijke technieken werken. Daarom heeft The Vigor Unit op verzoek van Securex en het EMCC de recentste wetenschappelijke inzichten rond coaching gebundeld, om die toegankelijker te maken voor de praktijk. Die spin-off van de UGent werd opgericht door Cédric Velghe en professor Frederik Anseel, die nu in Australië aan de slag is.

Een van de vaststellingen uit het onderzoek is dat coaches zich dikwijls achter pseudowetenschappelijke waarheden verschuilen. Er is geen enkel bewijs dat een sessie met een paard ook maar enig effect heeft. We moeten ook niet massaal op teambuilding bomen knuffelen. “Hetzelfde geldt voor recruiters die bijvoorbeeld gebruikmaken van methodes die de persoonlijkheid van werknemers categoriseren in kleuren als rood, geel, groen of blauw”, zegt Vander Sijpe. “Dan kan je als bedrijf evengoed een waarzegger als hr-medewerker in dienst nemen.”

Toch is hij niet tegen coaches. Hij pleit voor coaches die een degelijke opleiding hebben genoten, en die in aanraking kwamen met een deontologische code. “Pas op: het is niet omdat je een rijbewijs hebt dat je met de auto kan rijden. Het geeft wel een indicatie dat je de theoretische achtergrond kent en op zijn minst al enkele uren rijervaring hebt.” Ook Securex werkt met onder meer loopbaan- en businesscoaches. “En om meteen zelf op uw tweede vraag te antwoorden: nee, ze zijn niet allemaal gecertificeerd.”

De klik

Wat is dan wel een goede coach? “Iemand die luistert en vragen stelt”, zegt Vander Sijpe. “De coach en de coachee moeten een goede klik hebben. De slaagkansen van een coachee die niet bereid is gecoacht te worden, zijn minimaal.”

Die klik komt er vaker, als iemand verbondenheid voelt met zijn coach. “Zeker voor professionele coaching is dat erg belangrijk”, legt Vander Sijpe uit. “Als een werknemer van een ingenieursbureau een coachingsessie moet volgen, dan zal het zeker helpen als de coach een soortgelijke achtergrond heeft. Een ingenieur zal allicht minder een klik voelen met een kinderbegeleider, omdat die andere ervaringen heeft.” Dat erkent ook coach Joris Van Ongeval: “Ik heb een economische achtergrond. Ik heb met beide voeten in het bedrijfsleven en de hr-sector gestaan. Die inzichten helpen me nu bij het coachen.”

School4Power werkt met een combinatie van coaches en psychotherapeuten. “Als iemand bij ons komt voor burn-outbegeleiding, kan dat het gevolg zijn van een eerdere traumatische gebeurtenis”, verduidelijkt Bundervoet. “Als de burn-outcoach die detecteert, wordt de cliënt intern doorgestuurd naar een psychotherapeut of een psycholoog, om de problemen diepgaand te behandelen. Nadien gaat hij terug naar de burn-outcoach of verder naar een loopbaancoach.”

Meer controle

Het voorbeeld illustreert hoe verweven het privé- en het professionele welzijn zijn. Net daarom is het zo belangrijk dat een coach een cliënt uit handen durft te geven, als de problematiek groot is. Daar wringt vaak het schoentje. “Ongeveer 80 procent van onze cliënten heeft eerder elders een hulpvraag opgestart” zegt Bundervoet. “Een deel van hen komt bij ons terecht omdat ze geloven in levenslang leren over zichzelf, een ander deel omdat ze elders niet goed geholpen werden. Natuurlijk zijn er verschillende coachingstijlen, maar je ziet toch ook te veel coaches die er niets van bakken.” Zelf verwachten Van Ongeval en Bundervoet van hun eigen ploeg blijvende bijscholing, intervisies met elkaar en supervisies met een psycholoog. Die moeten de groep alert houden en blijven uitdagen.

Iedereen is het erover eens dat er meer controle moet zijn over de titel coach, de opleidingen die worden aangeboden en de te volgen deontologische code. Of dat via een wettelijke weg moet, laat iedereen wat in het midden. Joke Roels: “BBTC heeft contact gehad met de FOD Volksgezondheid. Voorlopig komen we van een kale reis thuis. Minister Frank Vandenbroucke heeft er nog maar net de conventionering van de psychologen moeten doorduwen, en dat is niet zo goed bevallen.”

Blijft de vraag: wat als er geen resultaat is? Haalt dat de geloofwaardigheid van coaches sowieso niet onderuit? “Ik geloof dat je altijd resultaat kan boeken, als de coachee het traject volledig en juist doorloopt”, zegt Bundervoet. “Als coach mag je bepaalde verwachtingen opleggen om het gewenste resultaat te halen.” Vander Sijpe van Securex waarschuwt echter dat een coachingverhaal eigenlijk altijd zonder resultaatsverbintenis is. “Een coach is een sparringpartner, maar is niet verantwoordelijk voor een gedragsverandering. Die moet altijd uit de coachee komen. Bovendien kan het resultaat ook anders uitdraaien dan verwacht.

Als een werkgever een werknemer een burn-outtraject laat doorlopen, dan kan het gebeuren dat de werknemer uiteindelijk het bedrijf verlaat. Daar moet je ook rekening mee houden.”

Financiële coaches

Naast alle coaches die focussen op welzijn, zijn er ook die financiële diensten aanbieden. Zo helpt een budgetcoach mensen om hun uitgaven correcter in te schatten of hun financiën beter te organiseren. Daarnaast duiken tegenwoordig ook bitcoincoaches, beleggingscoaches en finfluencers (financial influencers) op. Zij stellen zich – meestal via sociale media – voor als de nieuwe beursexperts. Uit een recente enquête door het webagency Shortlist blijkt dat 36,4 procent van de Belgen al financieel advies van een finfluencer of onlinecoach heeft gevolgd. Het geloof in bankadviseurs ligt met 40 procent nog net iets hoger. De enquête toont aan dat we de invloed van financiële coaches niet mogen onderschatten.

“Ook wij zien bij klanten een toenemende interesse voor zulke coaches”, zegt KBC-beursexpert Tom Simonts. “Velen van hen bevinden zich in een grijze zone. Ze hebben een morbide drang om bevestiging te krijgen dat ze zelf goed bezig zijn met hun investeringen in goud, EFT’s of bitcoins. Ze gaan volledig voorbij aan de risico’s die daarmee gepaard gaan, of aan het feit dat je anders moet investeren afhankelijk van de levensfase waarin je je bevindt.”

Ook een aantal deelnemers uit de VRT-documentaire over de FIRE-beweging (Financially Independent, Retire Early) bieden via hun persoonlijke kanalen inzichten over de financiële markten via workshops en cursussen. Die documentaire werd na een storm van verontwaardiging offline gehaald. Ook de FSMA heeft gewezen op de misleidende boodschap van de reeks. De boodschap is gevaarlijk en niet realistisch: ze geeft jongeren een verkeerd en eenzijdig beeld over beleggen. De reeks doet uitschijnen dat jongeren makkelijk snel geld kunnen verdienen en hoge rendementen kunnen behalen, maar niet dat die samengaan met hoge risico’s. Vaak loopt het daar mis en kunnen jongeren veel geld verliezen. Hoge rendementen worden bovendien vaak aangeboden door malafide partijen en wie met hen in zee gaat, riskeert zijn geld volledig kwijt te raken. Naar aanleiding van de reeks publiceerde de FSMA een waarschuwing over de Future Trade, een van de vennootschappen waarmee een van de geïnterviewden samenwerkte.

“Wie beleggingsadvies verleent, moet zich houden aan regels ter bescherming van de consument”, laat de beurswaakhond nog weten. “Aanbieders van zulke producten zijn verplicht bij hun klanten te peilen naar hun kennis over financiële producten en naar hun wensen en zien dat de aangeboden producten daarmee in overeenstemming zijn.” Als ‘beleggingscoaches’ of finfluencers aan beleggingsadvies doen, dan moeten ze uiteraard de regels volgen.

In algemene bewoording over beleggen praten, valt dus niet onder de regels. “Ik denk dat er toch meer controle mag zijn”, zegt Simonts. “We moeten de term coach niet erkennen, want die mensen zullen zich allicht dan gewoon een andere naam geven. Ik ben er wel van overtuigd dat er een meer doortastend kader moet komen. In een oogopslag moet duidelijk worden wie deze mensen zijn, waarom ze bepaald advies geven, welke aandelen ze zelf in hun portefeuille hebben en of hun rekeningen gecontroleerd worden. Het FSMA doet dat bij mezelf en alle collega’s immers ook.”

De beurswaakhond laat weten dar er voor finfluencers regels gelden rond marktmisbruik. Iedereen mag zijn of haar mening geven over aandelen, maar moet ook volledige transparantie bieden. Er moet duidelijkheid zijn over het bezit van een aandeel dat besproken wordt. En iedere vorm van marktmanipulatie is verboden.

Intussen heeft de overheid een kader uitgetekend dat het mogelijk maakt reclame voor cryptomunten te controleren. Die regels kunnen ook gelden voor reclame door finfluencers. De nieuwe spelregels voor de publiciteit voor cryptomunten zullen onder meer verplichte vermeldingen invoeren, die de aandacht vestigen op de risico’s en zorgen voor correcte en niet-misleidende informatie voor de consumenten.