Hoe bondskanselier Scholz de politieke verschillen overbrugt

Bijna niemand geloofde voor de verkiezingen in de kansen van de SPD’er Olaf Scholz. Maar zijn pragmatisme en onderhandelingskunde leverden hem toch het kanselierschap op.

Nog geen twee jaar geleden likte Olaf Scholz zijn wonden na de zwaarste nederlaag in zijn lange carrière. Hij verloor van twee weinig bekende linkse politici in de strijd om het leiderschap van de Duitse sociaaldemocraten (SPD). Zijn droom om ooit kanselier te worden, was een bijna fatale klap toegebracht.

Vorige week bezegelde hij evenwel een van de meest opmerkelijke comebacks in de Duitse politiek. Maandenlang werd hij gezien als een outsider van een partij die op het punt stond irrelevant te worden, maar nu stond hij voor een volle zaal als de vermoedelijke opvolger van Angela Merkel, voor de voorstelling van het regeerakkoord tussen de SPD, de Groenen en de liberale Vrije Democraten. Die is het resultaat van bijna twee maanden van intensieve onderhandelingen na de nationale verkiezingen in september, die een nipte overwinning voor de sociaaldemocraten opleverden.

De coalitie brengt vreemde bedgenoten samen: een groene partij die campagne voerde om de strenge begrotingsregels te versoepelen en miljarden te investeren in een groenere economie, en een FDP die aandrong op een snelle terugkeer naar de economische orthodoxie van vóór de pandemie. Dat Scholz zulke ideologische verschillen wist te overbruggen bewijst zijn vaardigheden als onderhandelaar.

Pragmatisch

Het illustreert ook zijn aanpak: een pragmatisme en gematigdheid die de linkse elementen in zijn partij vaak irriteerden. Hij voerde bij de verkiezingen expliciet campagne als de kandidaat van de continuïteit, en beweerde dat zijn lange regeringservaring en zijn nuchtere, niet-ideologische manier van doen hem tot een waardige opvolger van Merkel maakten. Die boodschap vond weerklank bij een kiezerspubliek dat bezorgd is over covid-19 en de stabiliserende invloed van een kanselier die Duitsland al zestien jaar bestuurt, nu al mist.

Maar de omstandigheden kunnen Scholz binnenkort dwingen het geweer van schouder te veranderen. “Als hij de grote opgaven van deze tijd – de klimaatverandering, de groeiende sociale ongelijkheid en de digitalisering – wil aanpakken, zal hij het tegenovergestelde moeten doen van waar hij voor bekend staat: hij zal moeten vechten, met passie”, schreef Veit Medick in Der Spiegel.

Begrotingsorthodoxie

In de jaren negentig was Scholz arbeidsrechtadvocaat, maar geleidelijk klom hij op in de SPD en in 2002 werd hij algemeen secretaris. In die functie steunde hij de omstreden arbeidsmarkthervormingen van bondskanselier Gerhard Schröder, wat hem de vijandschap van links opleverde.

Scholz was Merkels minister van Arbeid tijdens de financiële crisis van 2008-2009, en werd in 2011 verkozen tot burgemeester van Hamburg. Hij was populair, maar gewelddadige botsingen tussen anarchisten en politie tijdens een G20-top in 2017 wierpen een smet op zijn blazoen. Toen Merkel hem in haar laatste kabinet benoemde tot minister van Financiën, hield hij zich nauwgezet aan de strenge begrotingsorthodoxie.

Dat veranderde toen de pandemie toesloeg. Scholz hielp bij de samenstelling van een steunprogramma van 420 miljard euro voor bedrijven en werknemers. Het was een van Europa’s meest genereuze noodhulppakketten.

“Dit is de bazooka, en die zullen we gebruiken om te doen wat nodig is”, zei hij in maart 2020.

Scholz heeft enorme schulden gemaakt en de Duitse ‘schuldenrem’, de grondwettelijke limiet op nieuwe leningen, opgeschort. Hij speelde ook een belangrijke rol bij het doordrukken van de plannen voor het EU-herstelfonds.

Applaus

Dat expansieve begrotingsbeleid maakte Scholz geliefd bij de ooit sceptische linkervleugel van de SPD, en in augustus 2020 werd hij benoemd tot kanselierskandidaat van de SPD.

Weinig mensen zagen zijn kansen zitten: de SPD kwijnde weg tot ongeveer 14 procent in de peilingen, ver achter de Groenen en Merkels CDU. Maar Scholz profiteerde van de fouten van zijn tegenkandidaten, en in de laatste fase van de campagne nam de SPD een voorsprong. Toen de resultaten op 26 september bekend werden, was het duidelijk dat de partij een nipte overwinning had behaald, en dat Scholz de volgende kanselier van Duitsland zou worden. Scholz kreeg vorige week een welgemeend applaus van de sociaaldemocraten, maar de warmste lof kwam van een rivaal, de FDP-leider Christian Lindner. Scholz had zich tijdens de coalitieonderhandelingen ontpopt als een “sterke leider, met de ervaring en professionaliteit om dit land naar een goede toekomst te leiden”, zei hij. “Hij zal een sterke kanselier voor Duitsland zijn.”

Dit artikel verscheen eerder in de Financial Times.