Het jaar van Xi Jinping… of van Donald Trump?

Van de invasie in Oekraïne tot de oorlog tussen Israël en Hamas: de belangrijkste internationale spanningspunten kunnen op hun kop worden gezet door de herverkiezing van Donald Trump. En dat alles onder het toeziend oog van de onwrikbare Chinese president.

1. Zal het conflict tussen Israël en ­Hamas de inter­nationale agenda ­bepalen in 2024?

De aanval van Hamas op 7 oktober heeft het Israëlisch-Palestijnse conflict weer helemaal op de internationale agenda gezet. Dat zal de komende maanden waarschijnlijk niet veranderen, vooral niet als het conflict regionaal wordt. Tanguy Struye, professor internationale betrekkingen en directeur van het Centre d‘étude des crises et des conflits internationaux (UCLouvain), is van mening dat “we dit gevaar niet kunnen uitsluiten”. “Geen enkele grote speler lijkt te willen dat de situatie ontaardt in een regionaal conflict, maar de spanningen zijn bijzonder hoog en ik ben er niet zeker van dat de regionale machten in staat zijn hun meest radicale bondgenoten in bedwang te houden.”

“Drie landen hebben hegemoniale ambities in deze regio”, voegt Nabil Jijakli, plaatsvervangend CEO van Credendo, eraan toe. “Saudi-­Arabië, Iran en Turkije, dat zijn rol als brug tussen de moslimwereld en het Westen gebruikt. Dat ­vertaalt zich niet in directe confrontaties, maar in een indirect conflict, bijvoorbeeld in Jemen.”

Lees verder onder de kaart

Op dit moment zijn er al twee ­gevolgen voelbaar in de interna­tionale betrekkingen. De eerste is de verzwakking van de economie van bepaalde buurlanden, zoals Egypte en Libanon, door de daling van de toeristeninkomsten. De tweede is mondiaal: de landen in het Zuiden zijn de Palestijnse zaak grotendeels genegen, wat hun meningsverschillen met het Westen accentueert. “We horen veel verwijten dat het Westen met twee maten meet en meer begrip toont voor Israël”, merkt Tanguy Struye op. “Dat is een knap staaltje hypocrisie, want uit diezelfde zuide­lijke landen horen we heel weinig over de behandeling van de ­Oeigoeren in China of de acties van Syrië. Als het op meten met twee maten aankomt, is het Zuiden niet beter dan het Noorden. In dit conflict speelt iedereen zijn persoonlijke kaart. Het is tragisch, is er nog iemand op zoek naar een oplossing?”

Nabil Jijakli wil nog geloven dat er naar een oplossing gezocht wordt. “Op zeker moment moeten we naar de volgende fase. Ik hoop dat dat zal leiden tot een overeenkomst die gebaseerd is op het ­oorspronkelijke idee van het naast elkaar bestaan van twee staten”, zegt hij. “In ieder geval heeft 7 ­oktober ons eraan herinnerd dat een probleem onder het tapijt vegen nooit een duurzame oplossing is.” Hij is er ook van overtuigd dat de gebeurtenissen van de afgelopen weken het proces van normalisering van de betrekkingen van met Saudi-Arabië, Jordanië, Egypte, Marokko en andere staten in de Arabische wereld, niet op losse schroeven zullen zetten, “op voorwaarde dat er een sprankje licht verschijnt in het huidige conflict”.

2. Is een patstelling in de oorlog ­tussen Rusland en ­Oekraïne te vermijden?

De oorlog in Oekraïne blijft onvoorspelbaar. De Russische invasie in de winter van 2022 moest een bliksemoffensief worden. Het stuitte op verbazingwekkend ­Oe­kraïens verzet en onthulde de zwakke punten van Rusland, zowel militair als logistiek. Afgelopen zomer moest het Oekraïense tegenoffensief leiden tot de totale terugtrekking van de Russische troepen, maar zover is het nog lang niet. “Ondertussen is Rusland overgeschakeld op een oorlogs­economie”, zegt Pascaline Della Faille, risicoanalist bij Credendo. “Het heeft militaire uitrusting en alle producten die het nodig heeft, kunnen importeren. De tijd staat niet aan de kant van Oekraïne”, voegt haar collega Raphaël Cecchi eraan toe.

Niet alleen is Rusland niet in­gestort, er begint zich ook een ­zekere vermoeidheid af te tekenen onder de Oekraïense bondgenoten, en zeker in de Verenigde Staten. Dat geldt des te meer omdat het Israëlisch-Palestijnse conflict opnieuw de belangrijkste zorg van de westerse leiders is geworden.

De oorlog aan de rand van de ­Europese Unie zal daarom de komende maanden waarschijnlijk vastlopen. “Dat herinnert ons eraan dat sancties weinig effect hebben als ze niet multilateraal zijn”, vat Tanguy Struye het samen. “We hebben dat een paar jaar geleden al gezien met de sancties tegen Iran. Wat Europa en de Verenigde Staten niet meer leverden, kon Iran krijgen van China en anderen. Dat heeft de veerkracht van het land versterkt. Rusland heeft op zijn beurt kunnen blijven ­handeldrijven met India, Centraal-­Azië, Latijns-Amerika en Afrika.” Struye vreest ook dat een Rusland in oorlogseconomie zich op zijn minst indirect op andere fronten zal manifesteren, in het bijzonder in de Sahel en de Balkan, “een ­regio die erg onstabiel blijft”.

3. Is Xi Jinping de nieuwe vrede­stichter?

Een van de hoogtepunten van eind 2023 was de ontmoeting in San Francisco tussen de Amerikaanse president Joe Biden en zijn ­Chinese tegenhanger Xi Jinping. “Op zich kwamen er geen grote doorbraken, maar er was wel een bevestiging van een gedeeld verlangen om de rivaliteit achter zich te laten en de betrekkingen te ­normaliseren”, analyseert Nabil Jijakli. “Het zijn twee machten met hegemoniale ambitie, maar ze willen met elkaar blijven praten.”

“Het belangrijkst voor mij is de heropening van de militaire communicatie tussen de twee landen”, voegt Tanguy Struye daaraan toe. “Daaruit blijkt een duidelijke wens om het vertrouwen te herstellen. Als er nu een incident is, is er een open lijn om met elkaar te praten voordat wordt gereageerd.”

Beiden merkten een minder ­afwachtende houding op dan voorheen bij China. Het heeft ­jarenlang zijn pionnen in Afrika geplaatst en waagt zich nu ook in het Midden-Oosten. “Het is erin geslaagd een overeenkomst tot stand te brengen tussen Saudi-­Arabië en Iran, twee gezworen ­vijanden”, merkt Pascaline Della Faille op. “De feitelijke inhoud van dat akkoord is weliswaar zwak, maar het toont China’s groeiende interesse in de regio.”
“China knabbelt ook aan de ­voormalige invloedssferen van de Sovjet-Unie in Centraal-Azië”, voegt Nabil Jijakli daaraan toe. In deze zogenoemde Stan-landen aan de zijderoute concurreert ­China met Rusland. Op dit ­moment in beperkte mate, maar de rivaliteit is er.”

In Azië zal Peking de verkiezingen in Taiwan in januari nauwlettend in de gaten houden. Na de verkiezing van een meer nationalistische regering ontstonden er spanningen met China. Deze keer kan een kandidaat die dichter bij de Chinese standpunten staat, winnen, wat de angst van Peking zou moeten wegnemen en de rust in de regio zou moeten bewaren. “Taiwan heeft zijn economie de afgelopen jaren goed gediversi­fieerd en is minder afhankelijk van China”, zegt Raphaël Cecchi. “Dat is cru­ciaal, aangezien Taiwan nog altijd ’s werelds grootste ­producent van halfgeleiders is en een toegangspoort voor veel scheepvaartroutes.”
“China is een onmiskenbare ­drijvende kracht achter de wereldeconomie”, zegt Nabil Jijakli. “Maar op middellange termijn kan de demografische ontwikkeling de positie van China verzwakken. De bevolking vergrijst en krimpt, in tegenstelling tot die van India. Maar India is dan weer een van de landen die het meest kwetsbaar zijn voor de gevolgen van de ­klimaatverandering.”

4. Zal het populisme het internationale toneel veranderen?

Zijn de nieuwe president van ­Argentinië, Javier Milei, en de verkiezing van het nieuwe Nederlandse parlement, waar de PVV van Geert Wilders de grootste partij is, tekenen van een wind van politiek populisme die door de wereld waait? “Het is een beetje een terugslag”, merkt Nabil Jijakli op. “Er was hernieuwd optimisme na het vertrek van Donald Trump, Jair Bolsonaro en Boris Johnson. Nu lijkt het de andere kant op te gaan.”

Volgend jaar juni kan het Europees Parlement een heel andere kleur krijgen, wat niet zonder gevolgen zou zijn voor de internationale ­betrekkingen. Maar de impact van een terugkeer van Donald Trump aan de macht in de Verenigde ­Staten zou veel ernstiger zijn.

“We kunnen alle conflicten op de planeet afgaan, en ze zouden allemaal beïnvloed worden door een Trump-factor en zijn isolationistische houding”, zegt Raphaël Cecchi. Hij wijst al op de ongemakkelijke positie van veel Aziatische landen die toenadering hebben gezocht tot het Amerika van Joe Biden – bijvoorbeeld de Filipijnen – en die vrezen dat ze morgen geïsoleerd zijn als de spanningen in de Chinese Zee voort oplopen. “Zelfs Saudi-Arabië is op zoek naar alternatieven voor het Amerikaanse schild, dat niet langer volledig onfeilbaar lijkt”, voegt Nabil Jijakli toe. Tegenover die Amerikaanse instabiliteit kan China een zekere mate van veiligheid bieden.