Als de Europese ministers van Financiën en het Europees Parlement officieel hun zegen geven aan het akkoord dat de instellingen vorige week hebben bereikt, dan heeft Europa op 1 januari 2011 een wereldprimeur.
Vanaf 1 januari 2011 zal in de Europese Unie een systeem van financiële toezichthouders actief zijn. Dat systeem moet garanderen dat het overheidstoezicht op banken, verzekeraars en financiële markten, dat nu in eerste instantie door nationale overheden wordt uitgeoefend, zich wel degelijk overal aan dezelfde Europese regels houdt.
Met het akkoord van vorige week trekt Europa een streep onder een belangrijk deel van het huiswerk dat het zichzelf al tijdens de financiële crisis van eind 2008 had opgelegd. Van de commissie-de Larosière, die toen aan het werk gezet werd om de fiasco’s te analyseren en voorstellen te doen om die in de toekomst te vermijden, werden de meeste suggesties linea recta omgezet in Europese wetgeving. Een groot deel van de tekst was voor de zomer al geregeld, maar er bleef onenigheid bestaan over de relatie tussen de Europese en de nationale toezichthouders. Sommige landen waren bang dat ze verplicht zouden zijn om dingen te doen die hun begroting kunnen bedreigen, zoals het verplicht overnemen van banken.
De relatie tussen de Europese en de nationale toezichthouders is nu verhelderd. Bovenop het nationale toezicht op de diverse spelers in de financiële wereld, komen er drie Europese toezichthouders: voor de banken, voor de verzekeraars en voor de financiële markten. De nationale toezichthouders blijven verantwoordelijk voor de opvolging in eigen land; omdat er zoveel instellingen zijn, is dat ook de meest praktische manier van werken. Maar de Europese toezichthouders kunnen nationale beslissingen overrulen als blijkt dat die niet in overeenstemming zijn met de Europese regels. Ook kunnen ze bemiddelen in dossiers waarin verschillende nationale autoriteiten betrokken zijn en als die het niet eens kunnen worden, kan de Europese autoriteit ook zelf de beslissing nemen. Einde 2008 rolden Nederland en België vechtend over straat in de Fortisaffaire; dat hoeft voortaan dus niet meer. In tijden van crisis kunnen de Europese autoriteiten nog meer doen, zoals het verbieden van bepaalde financiële producten. Dat zou meer snelheid en eenvormigheid in de Europese aanpak mogelijk moeten maken.
Naast het toezicht op de financiële spelers komt er nog een vierde Europese autoriteit die moet toekijken op systeemrisico’s. Op het ontstaan van ‘bubbels’ die het evenwicht van het hele financiële systeem kunnen bedreigen, dus. Op aandringen van het Europees Parlement zal die instelling nauw aansluiten bij de Europese Centrale Bank – ze krijgen alvast dezelfde voorzitter.
Het Europese toezichtsysteem is op de groei gemaakt: diverse clausules bieden ruimte om de bevoegdheden in de toekomst verder uit te breiden. Van de regels waarvan de nieuwe Europese autoriteiten de toepassing gaan controleren, is een deel al beslist. Aan andere wordt nog hard gewerkt.
Luc Baltussen (Knack)
