Het Belgische pensioenstelsel slaagt er niet in gepensioneerden het minimale behoud van hun levensstandaard te garanderen. Bovendien zijn de pensioenuitkeringen zeer ongelijk verdeeld. Dat is de conclusie van de pensioenatlas die de Leuvense hoogleraar Jos Berghmans publiceert.
Het Belgische brutopensioen bedraagt gemiddeld 1200 euro. Maar zoals vaak met gemiddelden maskeert dat cijfer gigantische verschillen. Dat blijkt uit de pensioenatlas die de socioloog Jos Berghman (KU Leuven) samen met een aantal medewerkers opgesteld heeft. Sommige gepensioneerden moeten het doen met amper 600 euro bruto per maand, andere kunnen rekenen op een pensioenuitkering van meer dan 2000 euro.
Het klassieke volwaardige pensioen of rustpensioen bedraagt 1290 euro. Een overlevingspensioen dat aan weduwen en weduwnaars toekomt, bedraagt gemiddeld 1018 euro. De verschillen tussen werknemers, ambtenaren en zelfstandigen zijn nog groter. Het pensioenstelsel van de ambtenaren is zoals bekend het meest genereuze. Een rustgepensioneerde ambtenaar krijgt maandelijks gemiddeld 2227 euro.
Het gaat hier om individuele pensioenbedragen. De pensioenatlas besteedt ook aandacht aan pensioenen op het niveau de huishoudens. De kans is immers reëel dat de leden van sommige huishoudens, bijvoorbeeld partners binnen een koppel, de pensioeninkomsten onderling delen. Dan is er sprake van financiële solidariteit binnen het huishouden.
Pensioeninkomens bij alleenstaanden en koppels kunnen niet zonder meer vergeleken worden. Hetzelfde inkomen levert een verschillend welvaartsniveau op voor alleenstaanden en koppels aangezien bij koppels twee mensen van dat inkomen moeten leven. Tegelijk leidt samenleven tot schaalvoordelen: bepaalde kosten zoals vaste huishuur of verwarming blijven relatief stabiel, of het huishouden nu één of meerdere leden telt.
Om een goede vergelijking te maken houdt het onderzoek rekening met het inkomen op koppelniveau maar wordt dit inkomen door middel van een OESO-equivalentieschaal omgezet naar een pensioen op individueel niveau.
Uit de pensioenatlas blijkt dat koppels gemiddeld genomen een hoger equivalent pensioeninkomen hebben dan alleenstaanden (respectievelijk 1591 en 1380 euro). Maar de cijfers tonen aan dat er onder de gepensioneerde koppels grote verschillen zijn, bijvoorbeeld naargelang gepensioneerden werknemers, zelfstandigen of ambtenaren waren.
De pensioenatlas is duidelijk: koppels die twee ambtenarenpensioenen combineren krijgen gemiddeld het hoogste wettelijk pensioen (4653 euro), terwijl koppels die twee zelfstandigenpensioenen combineren gemiddeld het laagste wettelijk pensioen krijgen (1012 euro).
Een interessante vaststelling in het onderzoek van Berghmans is dat er sprake is van pensioenhomogamie. In mensentaal betekent dit dat een hoger wettelijk pensioen van de ene partner meestal samen gaat met een hoger wettelijk pensioen van de andere partner.
Die grote verschillen in pensioenuitkering, ook tussen koppels, maken dat de minimale bescherming van het pensioenstelsel vaak niet gehaald wordt, zo stelt Berghman in de studie. Vooral alleenstaande vrouwen en koppels die slechts kunnen rekenen op het pensioen van één partner hebben problemen om de eindjes aan elkaar te knopen.
A.M.
