‘Begraaf het cordon sanitaire’

De beste remedie tegen extremisme is de extremisten tot verantwoordelijkheid te dwingen. Dat zegt Marc De Vos, decaan aan de Macquarie University in Sydney.

De verkiezingen van mei 2019 gaan de politieke geschiedenis in als die van de wederopstanding van Vlaams-nationalistisch extreemrechts. Hoe omgaan met de generatiewissel bij het Vlaams Belang wordt een zielsvraag voor de andere politieke partijen. Al sinds het einde van de jaren tachtig reduceert het zogenoemde ‘cordon sanitaire’ het toenmalige Vlaams Blok en zijn opvolger tot luidruchtige maar onmachtige zweeppartijen.

Ik begrijp en deel de morele verontwaardiging achter het cordon. Het Vlaams Blok werd ook juridisch veroordeeld voor racistische uitingen. Dat lijkt de demarcatielijn. Als een partij de wet schendt, is samenwerking ondenkbaar. Maar zolang de democratische wetten worden nageleefd, is het ondemocratisch om een partij per definitie als een paria te behandelen.

Ik heb sympathie voor de voorzitster van de Open Vld, die elke samenwerking met het Vlaams Belang uitsluit wegens incompatibele waarden. Maar als waarden het ijkpunt zijn, wordt het speelveld voor democratie klein. De historische kernwaarden van het socialisme en het liberalisme zijn fundamenteel onverenigbaar. Dat heeft beide partijen niet belet veelvuldig samen te werken. Je krijgt geen schoonheidsprijs voor compromissen, je doet het soms met de neus dichtgeknepen, maar zo werkt democratie.

Het Vlaams Belang heeft al lang niet meer het monopolie op extremisme. Klimaatrebellie heeft de Belgische media maandenlang gedomineerd. Ze contesteert ons hele samenlevingsmodel en is gretig door de groene partijen omarmd. Bezorgdheid over ongelijkheid is internationaal overgeslagen in een fobie die rijkdom en kapitalisme wil bestrijden. Ze voedt het extreemlinkse reveil van de PVDA en de PTB en zindert ook na in de agenda’s van de klassieke socialistische partijen.

Het anti-immigratiediscours van het Vlaams Belang is al lang geen ranzige Vlaamse kneuterigheid meer. De vluchtelingencrisis, economische migratie, moslimterrorisme, culturele identiteit en integratie zijn echte kernproblemen van alle moderne westerse samenlevingen. Je kan die niet succesvol aanpakken door een deel van de kiezers bij voorbaat politiek uit te sluiten.

In Italië, Oostenrijk en Hongarije heeft extreemrechts via de stembus de macht afgedwongen. Het Front National in Frankrijk en UKIP in Groot-Brittannië hebben als pariapartijen het hele politieke bestel getorpedeerd. Gaan we in België wachten tot een Vlaams-nationalistische meerderheid ons bestuursmodel in onbestuurbaarheid begraaft? We zijn misschien slechts één verkiezing van dat moment verwijderd.

Zowat de hele ontwikkelde wereld wordt overrompeld door drie populistische golven: het nationalisme, het klimaatfundamentalisme en het antikapitalisme. Ze polariseren en versplinteren de democratie. Het centrum is zoekgeraakt. De klassieke politieke partijen zwalpen. De verdeeldheid is ongezien, tussen steden en platteland, tussen provincies en regio’s, zelfs tussen generaties.

Voor de Belgische gelaagde democratie is die grote interne verdeeldheid een existentiële uitdaging. De taalgrens wordt door vele nieuwe assen doorkruist. De MR in Wallonië scoort een stuk beter dan de liberalen in Vlaanderen. Het sociale programma van het Vlaams Belang is socialistisch. De N-VA heeft een liberaal economisch project. De groenen zijn sociaaleconomisch fors links.

Over de nieuwe breuklijnen heen zijn de oude ideologische lijnen nog waarneembaar, weliswaar herverkaveld maar met raakvlakken voor compromis. We hebben dus geen selectieve veto’s nodig, maar politieke moed om via overleg nieuwe vraagstukken en breuklijnen om te zetten in nieuwe politieke actie.

De beste remedie tegen extremisme is de extremisten tot verantwoordelijkheid te dwingen. Dat doe je door hen aan de onderhandelingstafel te brengen, niet door hen aan de zijlijn te laten betijen. Dan zullen ze vervellen tot een beleidspartij of uiteenspatten als een politieke bubbel. Het is tijd om het cordon achter ons te laten.