Ashoka Mody over de euro: ‘Niets van de gemeenschappelijke munt leek me logisch of hield steek’

Het kernprobleem van de euro is de mismatch tussen de economie en de politiek, stelt Ashoka Mody, hoogleraar internationale economie aan Princeton. De Europese eenheidsmunt euro is gedoemd om sukkelend vooruit te blijven gaan.

Het is ironisch dat interessante inzichten over de euro de jongste tijd vooral komen van niet-Europeanen. Zo legde Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz in 2016 de tekortkomingen van de Europese eenheidsmunt bloot in een boek over de eurocrisis. Ashoka Mody, een voormalige topambtenaar bij het Internationaal Monetair Fonds en hoogleraar internationale economie aan Princeton, bracht het boek EuroTragedy. A Drama in Nine Acts uit.

“Oorspronkelijk wilde ik een droge economische analyse van de eurocrisis maken. Maar ik kwam steeds weer uit bij de vraag waarom de euro bestaat. Niets van de gemeenschappelijke munt leek me logisch of hield steek”, vertelt Mody. Daarom ging hij terug in de tijd, tot in de jaren vijftig, toen de eerste kiemen voor een gemeenschappelijke munt voor Europa werden geplant. De eerste drie hoofdstukken zijn een huzarenstukje van politiek-economische analyse. Het politieke en juridische gebricoleer van de afgelopen decennia, dat aan de basis van het ontstaan van de muntunie lag, is nergens anders zo uitvoerig bijeengebracht. “In die geschiedenis vind je wel de verklaring van de eurocrisis en de eeuwigdurende debatten over de muntunie. Als je de eerste vijftig jaar van de ontstaansgeschiedenis kent, wordt al de rest duidelijk.”

Schokken opvangen

Enkele weken geleden nam Mody in Brussel deel aan een paneldebat over de toekomst van de euro. “In het hol van de leeuw”, stelt hij, want zijn analyse valt bij weinig eurofielen in goede aarde. Zijn conclusie is dat de gemeenschappelijke munt alle economische logica en wetmatigheden tart. De euro is een historische anomalie die toch gedoemd is strompelend en vallend vooruit te blijven gaan.

Het grote probleem is dat de euro landen met een verschillende economische dynamiek opsluit in een enkele munt. “Keer op keer zeggen de voorstanders dat wisselkoersen en devaluaties er niet toe doen, terwijl alle economische feiten dat tegenspreken”, vertelt Mody, terwijl hij al vooruit kijkt naar de argumenten die hij in het debat voor de voeten geworpen zal krijgen. “Elke studie toont aan dat munten die dankzij een vlottende wisselkoers kunnen devalueren daarmee economische schokken kunnen opvangen.”

Met de euro heeft Europa in de vorige eeuw op monetair gebied het tegenovergestelde gedaan van de rest van de wereld. “Milton Friedman zei in 1953 al dat we naar een systeem van vlottende wisselkoersen moesten gaan, omdat munten die aan elkaar of aan goud gekoppeld waren te vaak als politiek wapen werden gebruikt”, legt Mody uit. Die ontkoppeling kwam er toen het Bretton Woods-systeem in 1971 op de schop ging. Alleen ging Europa de andere richting uit door te streven naar een eenheidsmunt. “Het argument dat Europa anders is omdat het bestaat uit kleine landen die vooral met elkaar handeldrijven, gaat niet op. Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje zijn geen kleine landen”, benadrukt Ashoka Mody.

Hij beschrijft in zijn boek hoe de euro vooral een politiek project is, gedreven door voluntarisme, opportunisme en het vaak gebrekkige economische inzicht van Europese politici van de afgelopen halve eeuw. “Het belangrijkst om de tragedie van de euro te begrijpen, is de mismatch tussen de economie en de politiek. De politieke ambitie waarmee het project begon, was vaag. Het idee dat de euro het middel bij uitstek was om die ambitie waar te maken, klopte economisch bekeken niet”, vat Mody het samen.

Alle maatregelen en plannen die in de jongste halve eeuw al naar voren zijn geschoven om het europroject goed op de rails te krijgen, zijn praat voor de vaak volgens Mody. “Zaken zoals een breder mandaat voor de Europese Centrale Bank of een Europese werkloosheidsverzekering hebben slechts zin in een budgettaire en politieke unie” zegt hij stellig. In de discussie over een budget voor de eurozone ziet hij ook weinig heil. “De afgelopen vijftig jaar steekt dat voorstel om de zoveel tijd de kop op, maar de lidstaten verwerpen het keer op keer. Waarom zou dat nu anders zijn?”

Een monetaire unie zonder politieke unie werkt niet, aldus de Princeton-hoogleraar. “Er is duidelijk geen politieke wil voor een eurozonebudget. Daarmee zal er altijd argwaan blijven bestaan tussen de lidstaten die zich begrotingsregels opleggen en die voorstellen moeten doen om geld uit Europese fondsen te krijgen. Zo’n constructie vind je nergens anders ter wereld. Europa heeft gekozen voor een monetaire unie zonder federale overheid, maar dat is in feite onmogelijk.”

Not without Italy

Lezenswaardige geschiedschrijving kan niet zonder levendige en interessante historische hoofdrolspelers. Zo is de Duitse bondskanselier Helmut Kohl de centrale figuur in de kraamkamer van de euro. “Kohl heeft de euro mogelijk gemaakt”, vertelt Mody. “Maar tegelijk is hij verantwoordelijk voor een groot deel van de problemen waar de munt achteraf in verzeild raakte.” Mody wijdt een heel hoofdstuk aan hoe Kohl twijfelt tussen het verwerpen en het omarmen van een Europese eenheidsmunt. Uiteindelijk ging hij voor het laatste, maar om redenen waar niemand iets van begreep, eiste Kohl dat Italië er van meet af aan bij zou komen. ‘ Not without Italy, please‘ luidde zijn verzoek, dat nog altijd nazindert. “Het hele Duitse establishment was ervan overtuigd dat Italië niet in de euro thuishoorde”, vertelt Mody. “Ik denk dat hij voor zichzelf een plek in de geschiedenisboeken wilde als de vader van de euro.”

Ondertussen wordt steeds duidelijker dat Italië de strop rond de hals van Europa dreigt te worden. “Het land kampt met een structureel lage groei, waardoor het zijn schuldgraad niet naar beneden krijgt.” De voorstanders van de toetreding van Italië zagen in de gemeenschappelijke munt een ketting waarmee het land zichzelf budgettaire discipline zou opleggen. “Alleen stelde niemand de vraag wat het gevolg zou zijn als die externe monetaire beteugeling er wel zou komen, maar de interne budgettaire discipline niet”, stelt Mody vast, waarmee hij nogmaals wijst op de botsing tussen de politieke en de economische logica.

Herhaalde geschiedenis

De gelijkenissen van Mody’s relaas over het verleden en de politici die nu aan het roer van Europa staan, zijn treffend. Zo trad Angela Merkel in 2012 in de voetsporen van Kohl als de redder van de muntunie. De Duitse christendemocrate steunde Mario Draghi en ging zo in tegen haar minister van Financiën en het hoofd van de Duitse Centrale Bank. “Merkel wilde de eurozone niet uit elkaar laten vallen terwijl ze aan de macht was”, stelt Mody. Zonder haar steun had de Europese Centrale Bank niet haar onconventionele monetaire beleid kunnen voeren. “Ze heeft er wel voor gezorgd dat de Duitse belastingbetaler er zo min mogelijk voor moest opdraaien.”

Meer Europa voor de glorie van Frankrijk, is de beste beschrijving voor de houding waarmee alle Franse presidenten aan het europroject meewerkten. Daarmee wordt duidelijk wat Emmanuel Macron drijft om zich als Mister Europe op te werpen. “Macron heeft veel weg van François Mitterrand, die voor zichzelf had uitgemaakt dat Frankrijk niets te verliezen had door te geloven in de euro. Die gok waagt Macron ook”, aldus Mody.

Frankrijk had de laatste kans om het bij voorbaat gedoemde muntunieproject stop te zetten. In 1992 stemden de Fransen in een referendum met een nipte meerderheid van 51 procent voor het Verdrag van Maastricht en daarmee voor de oprichting van de eengemaakte munt. Toen is de euro door het oog van de naald gekropen en dat is nog tot vandaag voelbaar, volgens Mody. “De 49 procent die toen tegen het verdrag stemde, is misschien wel vergeten door de geschiedenis, maar die mensen gaan nu met gele hesjes de straat op”, stelt de econoom.

Politieke prioriteiten

Zulke kantelpunten die de muntunie kunnen terugdraaien, acht Mody niet meer mogelijk. De gele hesjes en de brexit zijn volgens hem wel een duidelijk teken voor waar politici op moeten inzetten. “Het grote succes van de Europese Unie is het mededingingsbeleid en het vrije verkeer van goederen, diensten en mensen in de eengemaakte markt. In die domeinen heeft de Commissie werkelijk invloed”, stelt hij.

Mody’s advies aan de Europese Commissie? “Schaf de begrotingsregels af en trek je terug uit alle beleidsdomeinen die tot de binnenlandse aangelegenheden van de lidstaten behoren.” De nationale politici moeten zich volgens hem slechts op één doel richten: het onderwijs. “De mensen in Europa moeten opnieuw het gevoel krijgen dat ze vooruitgaan en meekunnen. Die heropbouw duurt misschien wel twintig jaar, maar kan dienen als basis voor nieuwe vormen van samenwerking.”

Het is voor Mody duidelijk dat het idealisme waarmee de jongste decennia aan de Europese vooruitgang is getimmerd, niet realistisch is. Bovendien botst het op het idealisme dat het continent tweeënhalve eeuw geleden kenmerkte. “Europa is het continent van de verlichting, waar veel kleine groepen van mensen en landen elkaar voortstuwden in de wetenschappen en de kunsten. De Europese identiteit gaat niet over het delen van dezelfde munt of het schatplichtig zijn aan de Europese Commissie”, zegt Mody overtuigd. “Ze gaat wel over het geloof in de verlichtingswaarden zoals de mensenrechten. Het klinkt wollig en wazig daar nu voor te pleiten, maar op termijn zet die vorm van idealisme meer zoden aan de dijk dan de huidige.”